Лена алтынды бассейні

Лена алтынды бассейні – Иркутск облысында, Байқал көлінің солтүстік-шығысында, Витим-Цатом таулы үстіртінде, Лена өзенінің сол жақ салалары Витим мен Олёкма аралығында орналасқан алтынды аймақ. Аймақтың геологиялық негізін жоғары протерозой мен төменгі кембрий шөгінділері толтырған Бодайбо синклинорийі құрайды. Бұл синклинорийді бір-бірінен жарылыстар арқылы бөлінген, периклиналь тұйықталған бірнеше синклинальдардан тұратын, ауданы 20000 км²-дей және кайнозойда 200 м-дей төмендеген Бодайбо депрессиясы жауып жатыр. Бұл депрессиясы Витим өзенінің ортаңғы, Үлкен Патома, Жуя өзендерінің жоғарғы ағыстарын қамтиды. Алтынды, сульфидті кварц желілері тектоникалық процестерге байланысты түзілген. Неогеннің ылғалды, жылы климаты кезіндегі күшті химикалық үгілуден алтынды қорымдар жиылды. Аңғарларында алтынға бай қорымдары бар Ныгри, Бодайбо, Маракан, Накатами, Үлкен Догалдын өзендері ағыстарының біраз бөлігі тектоникалық жарылыстар бойымен өтеді. Антропоген кезінде Бодайбо депрессиясында болған тектоникалық активтенулер, мұз басулар, климат өзгерулері, жарылыстардан пайда болған блоктардың әр түрлі, әр уақытта көтерілулері мен төмендеулері бірнеше алтынды горизонттардың қалыптасуына себепші болды. Бодайбо депрессиясының кайнозой шөгінділеріндегі аңғарлық типке жататын 4 алтынды горизонттың жасы мен генезисі мынадай қимамен (төменнен жоғары қарай) сипатталады: 1) аңғарлардың маракандық, тунгустық, ныгриндік деп аталған малта тастары мен қиыршық тастарынан құралған бірінші алтынды горизонтты эоплейстоцен-төменгі плейстоценнің жылы климаты кезінде жиылған аллювийлік-пролювийлік, мореналық және флювиогляциалдық шөгінділері жапқан. Бұл горизонт шөккен аймақтарда көмілген террасалар мен көне арналарда, ал көтеріңкі учаскелерде түп жыныстар беткейлері террасаларында орналасқан; 2) суық және қоңыржай климат жағдайында жиылған екінші алтынды горизонт – депрессияларды толтырған ортаңғы-төменгі плейстоценнің сұр дөңбек тастары мен малта тастарында немесе мореналарында6 сұр түсті малта тас бетінде орналасқан және қалыңдығы 100-150 метрдей самар мұз басуының шөгінділермен жабылған; 3) жылы климат жағдайында жиылған, жоғарғы плейстоценнің аллювийлік-пролювийлік малта тастары, құмдары мен лайларынан орын алған үшінші алтынды горизонт – депрессияларда (ойыстарда), мұз шөгінділері бетінде, ал көтерілген учаскелер мен аласа тауларда түп жыныстар бетінде кездеседі; 4) аңғарлардың тунгустық, ныгриндік типтеріндегі төртінші алтынды горизонт голоценнің аллювийлік, делювийлік, пролювийлік, коллювийлік, солифлюкциялық жыныстарынан орын алған. Витим – Патом таулы үстіртінің көтеріңкі бөліктеріндегі цокольдық террасалар мен өзен жайылмаларындағы кевакт типтес аталатын аңғарларында плейстоцендік, ал аласа таулардың кішіпатомдық аталған аңғарларында жоғарғы плейстоцен қорымдары жатыр.

Лена алтынды бассейнінің мұз шөгінділерімен көміліп, жақсы сақталған қорымдарының ішіндегі көп тарағандары, ең байы және өндірістік маңызы жоғарылары – төменгі (бірінші горизонт) және ортаңғы (екінші горизонт) плейстоцен қорымдары. Мұнда ірі кесекті, ұсақ түйірлі сүйір, бұдырлы, үшкір, имек, жұмырланған, үйкелген алтын кездеседі. Алтынның тазалығы 800 – 905; серіктері: пирит, магнетит, гранат, шпинель. Ең ірі алтын кендері: Маловинское, Имняхское, Үлкен Баллаганих, Бодайбо. 1843 жылдан бері алтын өндірілетін Лена алтынды бассейні – еліміздің экономикасында зор маңызы бар аудандардың бірі.