Макраме (өрнектеп тоқу)

[1]

Макраме(өрнектеп тоқу) – белгілі ретпен орналасқан әр түрлі түйіндердің көмегімен тоқу. Түйін тоқу арқылы әр алуан өрнек шығаруға болады. Тоқу үшін әр түрлі жуандықтағы жіптер, баулар, таспалар пайдаланылады. Ұсақ бұйымдарды әбден ширатылған жіңішке жіптерден тоқиды. Тоқу үстінде керамикалық, ағаш және моншақтар мен сақиналарды қолдануға болады. Бір затқа іліп қойып немесе арнаулы тоқу жастығын пайдаланып тоқуға болады. Жұмыс жастығын (размері 50 * 3* 10 ) поролоннан немесе қалың резинадан оңай жасап алуға болады. Мұны матамен қаптайды. Дайын жастықты ағаш тұғырыққа желімдейді, қағып кереді және бекітеді. Тоқуды бастамас бұрын керіліп тұратындай етіп арқан жіпті түйреуішпен жастыққа түйреп қояды. Оған өріс жібін іледі де, бұйымды тоқиды. Кейбір түйіндерді жасауда (мысалы, бұршақ) темірден жасалған шағындау тоқыма ілмек қажет. Жұмыс барысында 3 жіпті: тоқу үшін жіпті бекітіп қоятын арқау жіпті (мұның орнына тақтайша, шығыршық пайдалануға да болады); түйіндерді байлайтын түйін және түйін түйетін өріс жіптерін ажырата білу керек.

Жіпті репс түйінмен шалу өңдеу

Жіпті бірінші әдістегідей етіп шалады. Сосын өріс жіпті арқау жіптің жоғарғы жағынан шалып алып, ұшын ілмектен өткізеді де, түйген түйіндердің жан-жағынан әр жіптен бір-бір орам жасайды.

Жалпақ түйін өңдеу

Жалаң қабат түйінді оңға сол жақтағы өріс жібін түйін жіптің үстіне, оң жақтағы өріс жібін сол жақтағы жіптің үстіне салады. Одан кейін түйіннің астынан өткізіп, сол жақтағы өріс жібінің үстінен суырып алады. Сол жақтағы жалаң қабат түйін – оң жақтағы өріс жібін түйіннің үстіне, сол жақтағы өріс жібін оң жақтағы өріс жібіне салып, түйіннің астынан өткізеді де, оң жақтағы өріс жібінің үстінен суырып алады. Оң және сол жалаң қабат түйіндерді қайталау арқылы еспе бау жасауға болады.

Қос түйін өңдеу

Оңнан жалаң қабат түйін, содан кейін – солдан жалаң қабат түйін жасайды. Қос түйінді қайталаудан жалпақ бау жасалады. Жалпақ бауды бірнеше жіптен де тоқуға болады, үлгіде (түйін ішінде немесе онымен қатар) сандақ белгіде (жіп саны) қойылады. Мысалы, 1-3-1 (түйінді 5 жіптен жасайды: 3-түйін жіп және жан-жағынан бір-бірден өріс жібі).

Репс түйін. өңдеу

Оң жақтағы түйін жіпті оң қолмен алып, өріс жібінің үстінен ұстайды. Сол қолмен өріс жібін ұстап, түйін жіпті айналдыра орайды. Түйінді тағы бір рет қайталайды. Сол жақтағы түйін – жіпті сол қолмен алып, өріс жібінің үстінен ұстайды. Оң қолмен өріс жібін ұстап, түйін жіпті айналдыра орайды. Түйінді тағы бір рет қайталайды. Тұтас жібек жіптегі әр түрлі тоқу жібінен жасалған бірнеше репс түйін брида құрайды. Ол түйін жіпті көлденең ұстаса – көлденең, егер оны бұрыштата ұстаса – еңкіш болуы мүмкін.

Ілмек түйін өңдеу

Өріс жібін түйін жіпке салады. Оны түйіннен өткізіп, өріс жібінің сыртынан тартады.

Шынжыр түйін өңдеу

Ілмек түйінді оңнан және солдан алады.

«Ұлу қабыршағы» өңдеу

Екі қос тегіс түйін (1-2-1); төрт еңкіш брида. Түйін дөңес болып шығуы үшін шеткі екі бриданы керіп, ортаңғы екеуін солкүйінде қалдырады. Бриданың астынан екі қос тегіс түйін жасайды(1-2-1).

«Бұршақ» өңдеу

Тегіс қос түйіндерден тұрады. Төрт қос тігіс түйіннен бау жасайды. Түйін жіптерді жоғары қайырып, оларды баудың үстіндегі түйін және өріс жіптерінен өткізеді. Бұдан соң түйін жіптерді баудан шығршық жасалатындай етіп тартады. Бауды жалаң қабат тегіс түйінмен бекітеді. Баудағы қос қабат түйіндердің саны үлгіде цифрлармен көрсетілген.

Шашақтар өңдеу

Шашақтарды орау қосымша жіптен жасайды. Оның бір ұшы ұзын, екінші ұшы қысқа болатындай етіп орналастырады. Қысқа жағының ұзындығы орамның ұзындығымен тең, 5-7 сантиметр қосымша болуы керек. Жіпті шашақ жасайтын бір буда жіпке төменнен қайырылатындай, ал ұштары жоғары қарайтындай етіп орайды. Қысқы шағын және шашақ жасайтын бір буда жіпті ұзын жағымен жоғарыдан төмен қарай орайды. Орам жіптің қайырылған жеріне 1-2 сантиметрдей жетпеуі керек. Жіптің қалған ұштарын ілмектен өткізіп, ілмекті қысқа ұштан жоғары қарай тартып орамды бекітеді.

Сумка өңдеу

Жуандығы 2,5 мм келетін 234 метр бау мен диаметрі 1 сантиметр 4 металл шығыршық дайындайды. Сосын әрқайсысы 5 метрден 46 жіп; ұзындыы метр жіп және ұзындығы 70 сантиметр 3 жіп кеседі. Әуелгі үлгі бойынша сумканың бауын жасайды: 2 шығыршық алып, оны бір-бірінен 25 сантиметр қашықтықта жұмыс жастығына бекітеді(1). Шығыршықтың біреуіне ұзындығы 5 метр жіптен ілмек өткізіп, оның екі ұшын екінші шығыршыққа тартады. Сөйтіп арасындағы жіп 8 қабатқа жеткенше шығыршықтарды жіппен орайды. Жіптің қалған екі ұшынан бір шығыршықтан екіншісіне дейін (2) тегіс бау (1-8-1) тоқиды. Ұзындығы 1,5 метр қосымша жіп алып, оны екі қабаттайды, оған репс түйінмен әрқайсысының ұзындығы 5 метрден 44 жіп өткізеді. Арқау жіптердің ұшын шығыршыққа бекітіп, сумканы айналдыра тоқиды. Бастапқы бриданың астынан ұзындығы 70 сантиметр қосымша жіптен 2–бриданы тоқиды. Бұдан соң сумканы үлгі бойынша жасайды. Жұмыс біткен соң сумканың ішкі жағын аударады. Қарама-қарсы жақтардың жіптерін жәй түйіндермен жалғап инемен тігеді, артық қалған жіптерді кесіп тастайды.

Дереккөз өңдеу

  1. «Шаңырақ» үй-тұрмыс энциклопедиясы – Р.Н. Нұрғалиев.