Махинация

Махинация (лат. machinatio — механизм, қулық, айла) — айла-тәсілдермен өзіне пайда табуға бағытталған іс-әрекеттердің жиынтығы.

Синонимдер: алаяқтық, жөліктік. Әдетте махинация деп бір емес (айла, қитұрқылық) бірнеше іс-әрекеттерді (афера, жөліктік, алаяқтық, алдамшы комбинация) айтады. Сонымен қатар махинация дегеніміз белгілі бір жасырын операция (артық куәгерлерсіз, бір топ махинаторлардан құралған). Махинациямен жұмыс жасайтын адамдарды «Махинатор» деп атайды.

Бірнеше нақыл сөздер

Байлардың жасаған қылмыстарына жиі Э.Сазерленд ұсынған «беловоротничковая преступность» терминін қолданады. Бұл терминмен көбінесе ауқатты адамдар жасайтын пайдақор қылмыстарды белгілейді, мысалы: салық төлемеу, заңсыз жолмен сауда жүргізу, бағалы қағаздар мен жеке меншік жерлерге байланысты махинациялар, түрлі шығындар, адамның өміріне қауіпті заттарды жасау және сату, қоршаған ортаны ластау. Америка Құрама Штаттарындағы көптеген компаниялардың жұтылуы нәтижесінде бір-бірімен ешқандай функционалды байланыстары жоқ кәсіпорындарынан тұратын конгломераттар, яғни үлкен фирмалар пайда болды. Олардың пайда болуы өзара фондтар мен көптеген банктердің қатысуымен жасалған алып-сатарлық, афера және махинациялармен байланысты.

1969 жылы орын алған кризис конгломераттарды өз активтерін сатуға мәжбүрледі.

Этимология және өзге тілдер

Поляк тілінде: machinacja — махинация, тіміскілеу, Французша: machination — махинация, айлакерлік; қастық, тіміскілеу Латынша: machinatio — айлакерлік, айла-тәсіл, қулық-сұмдық; шебер құрылғы, механизм, machinor деген сөзден — ойлап табу, бір іске ниеттену, machina деген сөзден — құрылғы; қабылдау, айлакерлік, қулық. Грекше mekhane (дор. makhana) — бір іске ниеттену, қулық; құрал-жабдық, машина.

Махинацияға мысал (сөздің мағынасы)

Бұл «Махинация» сөзінің мағынасын ашып беретін ең ірі махинациялардың бірі болып табылады. Джордж Болдуин Селден (1846—1922) - Мичиган штаты, Рочестер қаласынан заңгер. 1870 жылдардың соңында ол кісі «көшелік локомотив» өнертабысы жайлы мәлімдеген болатын. Егер Селденге сенетін болсақ, ол өздігінен қозғалатын экипажды АҚШ-тағы Азаматтық соғыс кезінде-ақ ойлап тапты, бірақ шынайы конструкциясына өз түпкі ойын нақтылы түрде іске асырған жоқ. Бәлкім, сол себептен патентке бірінші мәлімдемесін 1887 жылы тапсырып, тек он сегіз жыл өткен соң, яғни 1895 жылы, әркім осындай ойыншықтың расында да жүретініне сенімді болған кезде ғана ең соңғысын алған болатын.

Алайда ол өте үздік әккіленіп алғандықтан оның ең соңғы мәлімдемесі әшекейленгені соншалықты, тіпті оған іс жүзінде кез-келген автокөлікке сәйкес келе берген.

Селден көліктің конструкциясын жалпы құрастыру мен жұмыс істеу принципін суреттеу ретінде паттенттеді: № 549.160 патентте сондай-ақ «жылқылары жоқ, жеңіл бөктергі мен доңғалақтары бар, басқаруға жеңіл, өзінің орын ауыстыруына аз энергия қажет ететін экипаждың» пайда болуын білдіреді. Одан кейінгі салдары адам айтса нанғысыз болды. 1903 жылы үрдістің нәтижесі бойынша сот белгілі бір компанияны Селденге патент үшін ақша төлеуге мәжбүрледі, оған қоса автомобиль жасаушылардан патенттің қолданылуын қадағалау үшін арнайы қауымдастықты құруды талап етті. Тез арада пайда болған «Лицензияланған автомобиль жасаушылар қауымдастығының» (Association of Licensed Automobile Manufacturers — ALAM) мүшелері Селденнің патентіне иеленіп, оның қожасына импортпен қоса алғандағы әр көліктен келетін 1,25 % ақшалай түсімді табыстауы қажет еді. Бұрынғыдай «Селден автомобилі» болған жоқ, есесіне заңшылдың кәрілігі айқын қамтамасыз етілді.

Автокөлік жасаушылардың бұл заңға қайшы келетін бұзақылыққа көне салғаны өте қызық.