Машиналар мен механизмдер теориясы

Машиналар мен механизмдер теориясы — машиналар мен механизмдерді жобалау және зерттеу әдістері жөніндегі ғылым.

Машиналар мен механизмдердің жалпы теориясынан басқа жеке машина түрлеріне арналған теориялар да бар. Мыс., а. ш. машиналарының теориясы, металл кескіш станоктар теориясы, автомобиль теориясы, т.б. Бұл теориялар М. мен м. т. негізінде нақты машина түрлерін жобалау әрі зерттеу, сондай-ақ машиналар орындайтын технол. процестерді зерттеу және бұл машиналарды жасау мен пайдалану сияқты мәселелерді қарастырады. М. мен м. т-н белгілі бір механизмдерге (мыс., тісті беріліс, жұдырықшалы механизмдер теориясы, топсалы механизмдер теориясы т.б.) немесе машиналар мен механизмдерге арнап топтастыруға болады. М. мен м. т. жөнінде 1969 ж. Халықар. ұйым құрылды. Республикада бұндай зерттеулер 20 ғ-дың 50 жылдарында басталды. Зерттеу жұмыстары Қазақстан ұА-ның Матем. және мех. ин-тында, ҚазөУ-де, Қаз өАУ-де, Алматы энергетика және байланыс, Қарағанды политех. ин-ттарында, т.б. жоғары оқу орындары мен ғыл.- зерттеу ин-ттарында жүргізілді. Бір контурлы жоғары класты механизмдер (ЖКМ) теориясы жасалды, көп контурлы ЖКМ-нің құрылымдық, кинематик. және күштік анализі мен синтезінің сандық тәсілдері тұжырымдалды (Ө.Жолдасбековтің жетекшілігімен). Құрамында жоғары класты Ассур тобын қамтитын принциптік жаңа механизмдер жасалды (жүк көтергіш, тиеу-түсіру механизмдері, манипуляторлар, т.б.). Манипуляц. роботтарды координаттық-параметрлік басқару тәсілдерінің негізі тұжырымдалды (Ж.Байкөншеков, М.Молдабеков, т.б.). Тұтас электр өткізгіш ортаның көмегімен статик. модельдеу принципін қолдана отырып, жоғары класты механизмдердің кинематик. анализі мен метрик. синтезі табылды (А.Т. Лукьянов, Р.Г. Шақаев). Тоқыма станогі буындарының динамикасы мен беріктігін есептеудің теор. және тәжірибелік тәсілдері зерттелді, сондай- ақ олардың жеке буындарының құралымы жетілдіріліп, жаңа механизмдер жасалды (Ғ.Уәлиев). Қуысы ішінара сұйықпен толтырылған роторлық жүйелердің қозғалыс теңдеуін шешудің аналит. сандық тәсілдері тұжырымдалды (Е.Р. Рақымов). Машина мен механизмнің өздігінен орнықпалы тетігінің біртұтас құрылымдық, кинематик. және динамик. теориясы жасақталды (Р. Наурызбаев). Динамика саласынан толқынды және тік эвольвенттік тісті берілістер (Х.Р. Қазыханов), қозғалысты айналдыру тәсілімен рычагті мезанизмдердің анализі және синтезі (К.С. Иванов), серпімді тұйық контурлы механизмдердің (И.С. Бобович, В.М. Костюченко), кен машиналарының динамикасы мен беріктігін есептеудің теор. және тәжірибелік тәсілдері (Д.Н. Ешуткин), т.б. зерттеліп, өндіріске енгізілді. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том