Маңғал тамы

Маңғал тамы — тарих және сәулет өнерінің ескерткіші. Амангелді ауданының Үрпек ауылынан 5 км қашықтықтағы Ағаштыкөл көлінің солтүстік-шығыс жағалауындағы зиратта орналасқан. 19 ғасырдың ақырында қаз руының елке атасынан шыққан Маңғал деген кісі қабірінің басына тұрғызылған. Қазақ КСР Мәдениет министрлігінің «Қазжөндеу» шеберханасының мамандары алғаш 1980 жылы мемлекеттік есепке алып, 2001 жылы зерттеу жұмыстарын жүргізген. Ескерткіш табанының көлемі 7,02 – 7,00 м. Порталдық-күмбезді пішінде тұрғызылған. Алдыңғы беті мен ішкі жағы әртүрлі әдістермен қаланып, ою-өрнекті түрлі түсті тақташалармен өрнектелген. Төрт бұрышты қабырғасынан жартылай дөңгелек ойық желкендер арқылы күмбезге ауысады. Желкендердің жоғарғы он қатарындағы көлденең тісті қалау туралы қалыпты қалаумен ауысып отырады. Ескерткіштің кіре беріс ойығының үстіне төрт-төрттен, көлемі 27,0х17,5х53,3 см тікбұрышты оюлы кірпіштер қаланып, жоғары және төменгі жағынан «бұрама» пішінді кірпіштермен қоршалған. Жоғарғы бөлігіндегі аркалы ойықтардың барлығының аралығына орнатылған «сталактиттер» сегіз үзбеден кейін күмбезге ұласады. Дөңгелек күмбездер арнайы құйылған кірпіштермен өрілген. Іргетастың үстіндегі бөлік S пішіндес дөңгелек кірпіштермен «дандан» түрінде көмкерілген. Сыртқы тұтас қабырғалар «шырша» әдісімен қаланып, екі жақ қанаттары тік «бұрама» кірпіштермен қоршалған. Кіреберіс ойық та өрнекті тақташалармен көркемделген. Кіреберіс жақтағы қабырғаға таяз ойықтар жасалған. Алдыңғы жаққа қабырға әдісімен қаланған қақпа қалқаны орнатылған. Маңғал тамы 1916 жылғы Торғай көтерілісі кезінде сарбаздарға қорған, бақылау мұнарасы қызметін атқарды. Соғыс барысында патша өкіметі жазалаушы отрядының зеңбірек добы түсіп, күмбезінің бір бөлігі құлаған. Қазіргі уақытта қабырғаларының жекелеген бөліктері ғана сақталған.

Дереккөздер: Торғай елі. Энциклопедия. Құрастырған Т. Рсаев. Алматы, «Арыс» баспасы, 2013 жыл