Маңғыстау климаты

Маңғыстау климаты мұхиттан тым қашық. 41 – 46С солтүстік ендік аралығындағы қоңыржай белдеу жатқан аймақтың климаттық ахуалын қоңыржай белдеумен тропиктік ауа массалары анықтайды. Олар Маңғыстаудың да ауа райына мол ықпал етеді. Жоғары (арктик.) ендіктерден суық және құрғақ ауа массаларын әкелсе, соңғысы (тропиктік) жылу мен ылғал, аңызақ пен аптапты ыстықты келеді.

Мұндай ықпалдылықтың айрықша айқындалған кезеңі Маңғыстауда голоценнің (Мұз басу дәуірі аяқталғаннан кейінгі 10 – 12 мың жылдық) ортасы мен 7 – 8 ғ-лар кезеңіне келеді. Ақкетік, Қаңға баба, Қызылқала, Үстірт, Хиуа, Ұлы Жібек жолының тау етектерін шалғынды орман басқан, аң мен құстың небір түрлерінің мекендеп өсіп-өнген кезеңі деп археологтар тұжырымдайды. Соңғы климаттық салқындау (12 – 13 ғ-лар) Маңғыстау ауа райының қуаңданып, шөлге айналуына ықпал еткен. Соңғы кездегі Каспий т. деңгейінің көтерілуін ғалымдар жаһанды жылынумен байланыстырады. Бұл табиғи өзгеріс 21 ғ-дың ортасына дейін созылмақ. Демек, ауа райының жылынуы мен ылғалдану ауқымының артуы әбден мүмкін. 1993 жылдан бері Маңғыстауда айтарлықтай қыс болған жоқ. Ауа райынан азды-көпті жылылық пен ылғалдылыққа бейімділік байқалады.

Маңғыстаудың ауа райы континенттік. Жазы ыстық, қысы суық, жыл маусымдары бір-біріне шұғыл ауысады, жауын-шашын өте аз, ауа ылғалдылығы болымсыз, күн радиациясы жоғары және желі тұрақты болады. Түбекті жартылай қоршап жатқан Каспий т-нің жақындығы (теңіз жағалығын қоспағанда) ауа райына онша әсер ете қоймайды. Температураның жылдық абсолюттік минимумы 26 – 30С шамасында, максимум 35С. Ауа температурасының жылдық амплитудасы 70 – 75С. Жылдық температура жиынтығы 4300 – 4600С-ты құрайды. Буланатын ылғалдың жылдық мөлш. 1500 мм-ге дейін жетеді.

Көп жылдық (55 жылдық) зерттелген мәліметтер бойынша ауаның орташа жылдық температурасы (С) Форт-Шевченкода 11,2, Тұщыбекте 10,4, Қарақияда 11,2, Аққұдықта 11,4, Самда 8,5 болады. Ал жауын-шашынның жылдық орташа жиынтығы тиісінше аталған жерлерде 214, 247, 175, 155, 179 мм болып келеді. Жыл бойына күшті дауылды күндер саны (секундына 15 м) Самда 17, Бейнеуде 25, Форт-Шевченкода 32, Құрықта 37 тәулікке жетеді. Жалпы аймақ бойынша ауаның темп-расы қыста 0С-тан төмен, ал 0С-тан 15С-қа дейінгі темп-раны көктем және күз, 15С-тан жоғары темп-раны жаз деп айтуға болса, онда әр маусымның ұзақтығы төмендегідей: а) көктем – наурыз, сәуір – 61 күн; ә) жаз – мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек –153 күн; б) күз – қазан, қараша – 61 күн; в) қыс – желтоқсан, қаңтар, ақпан – 90 күн.

Көп жылдық бақылау нәтижесінде аязсыз күндердің саны 273 тәулікке, 5С-тан жоғары күндер саны 232 тәулікке жуықтайды. Ал жылдық жауын-шашынның маусым бойынша түсуі төмендегідей: көктем айларында 25 мм, жазда – 57 мм, күзде – 20 мм, қыста – 30 мм. Облыстағы жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. – 132 мм. Облыс аумағын агрометеорогиялық тұрғысынан үш аймаққа бөлуге болады. 1. Құрғақ ыссы шөл аймақ – Бейнеу ауданын алып жатыр. Мұнда 10С-тан жоғары темп-раның жалпы жиынтық мөлш. 3500С, жауын-шашынның мөлш. 80 – 100 мм шамасында. Көктемгі суық, орта есеппен сәуірдің екінші онкүндігінде бітеді де, күзгі суық қазанның бірінші онкүндігінде түседі. Ал жылы кезең орта есеппен 180 күнге созылады. Қар әдетте желтоқсанның үшінші онкүндігінде жата бастайды. Қардың тұрақты жатуы орта есеппен 60 – 70 күнге созылады. 2. Теңіз жағалығы құрғақ және ыстық шөл аймағы Маңғыстау және Қарақия әкімш. аудандарының жағалық бөліктерін алып жатыр. 10С-тан жоғары темп-раның жалпы жиынтық мөлш. 3600 –3850С. Жауын-шашын мөлш. 80 – 85 мм шамасында. Қардың қалыңдығы орта есеппен 5 см-ден аспайды. 3. Өте ыссы құрғақ шөл аймақтың алып жатқан жері – Үстірт жоны мен Маңғыстау таулары, негізінен Маңғыстау мен Қарақия әкімш. аудандарының оңт.-шығыс бөлігі. 10С-тан жоғары темп-раның жалпы жылдық жиынтық мөлшері 3800 – 4300С. Жылдық жауын-шашынның мөлш. 90 – 160 мм. Қардың жату ұзақтығы солт.-шығысында 60 – 70 күнге, оңт.-батысында 30 – 40 күнге созылады.

Маңғыстаудың ауа райы (ауытқу жылдарын айтпағанда) жайылымдарда малды жыл бойы бағуға қолайлы келеді. Мал ш-на байланысты барлық шараларды жүргізу мерзімдері әрбір нақты жағдайда, ауа райына орай белгіленеді.