Мен қайтып келмеймін (фильм)

Мен қайтып келмеймін / Я не вернусь / I wan’t come back

Көп жағдайда ата-ана баланы туа сала өлтіруге тырысады. Адамды емес, баланы. Өз әппақ махаббатымен. Өз үкілеген үмітімен. Өз ақ адал арманымен. Оның бойына әлдебір қарым-қабілет дарытқысы келіп, оның белгілі бір мінез-құлқын қалыптастырғысы келіп. Әрине, «адам болсын» деген ниетпен. Кейін оған қоғамның тәрбие беру институттарының бәрі атсалыса бастайды. Осылайша, 12-13 жасқа дейін баланы түгелдей өлтіріп бітеді де, бірақ, әлі адам қылып үлгермейді. Осы уақытта – өліара мерзімде – тіршілік иесінің айналасын түсіне алмайтын, айналасы оны еш түсінбейтіндей күй кешетін кезеңі басталады. Көбіміз осындай шақта үйден қашқан шығармыз, болмаса, қашқымыз келген шығар, тым құрыса, бөлмемізге кіріп, кілттеніп алып, жастықты жастанып жылаған болармыз. Әйтеуір, сол шақта жалғанда жалғыз өзіміз ғана қалғымыз келетін кездер жиі кездесті деп ойлаймын. Сосын, кішкентай кезімізді, «балалық шағымызды» сағынатынды шығардық. Оған қайту мүмкін емес екенін түсінген сайын, ертерек есеюге тырысамыз. Алайда, сол сәттен бастап, өмір бойы балалық шақты аңсаумен өтеміз... Эстондық режиссер Ильмар Раагтың «Мен қайтып келмеймін/Я не вернусь/I wan’t come back» атты картинасынан кейін осындай ой қалыптасты. Қалыптасқаннан бұрын, бұрыннан бар ой жүйелене түсті десек, шын шығар. Роуд-муви жанрында баяндалатын бұл оқиға – филология кафедрасының аспиранты 23 жастағы Аняның мектеп-интернатта бірге оқыған «ескі досының» кесірінен қылмыскер атануға шақ қалып, жала-жабылған айыптан қашуымен басталады. Көңіліне медеу тұтып жүрген «жалғандағы жалғызы» – профессор көңілдесінің өзі көмектесе алмасын білгеннен кейін, көше өмірін көріп өскен қыз, әккі әрекетке көшеді. Бітімі нәзік қыз тинейджерлерше киініп алып, бұзақылық жасайды. Осылайша, жасөспірімдерді уақытша оқшаулау және бейімдеу орталығына түседі. Онда, ол қолындағы фотосынан ғана танитын Қазақстанда тұратын әжесіне қашып кеткісі келетін Кристина есімді жетім қызбен танысады. Аня – мектеп-интернатты алтын белгімен бітірген, аспирантурадағы оқуымен қатар, студенттерге ағылшын әдебиетінің қыр-сырынан дәріс беретін, ерте есейіп, етек-жеңін ерте жиған, салмақты да салқынқанды қыз. Кристина – ерте есеюге тырысса да, балалығы әлі қалмаған, жетімдіктің дәмін ерте сезгенімен қоймай, қатарластарынан да теперішті аз көрмеген, ойдан әртүрлі әңгіме-әфсаналар құрайтын қияли қыз. Екеуі Кристинаның Қазақстанда тұратын әжесіне бармақ болып жолға шығады. Кристина үшін әжесіне жету – өзінің есінде жоқ болса да, фотодағы идиллияға толы бақытты шаққа жету. Аня үшін Кристинаны әжесіне жеткізу – өмірінде кезіккен келесі бір проблема шешілгенше, не ұмытылғанша уақыт өткізу. Алайда, бұл екі қызға оңайға соқпайды. Және басты кедергі жолда кездескен адамдарда емес, өздерінде болып шығады. Махаббаттан жұрдай ортада өскен, кез-келген адамнан күдіктенетін олар бір-біріне де сенімсіздікпен қарайды. Тіпті, орта жолға келгенде Кристинаның кезекті бір қияли әңгімесінен соң, Аня одан «Осы сенің әжең, шынымен бар ма өзі?» деп те сұрайды. Бастысы, олар – өздеріне сенімсіз. Сол себепті де, жиі ұрыссады, бір-бірін тастап кетеді, алайда, қайтып оралады, қайта тауып алады. Қанша қатал, тіпті, қатігез, тек қана қарақан басының қамын ойлайтын эгоист көрінгенімен, балалықтың дәмін жарым-жартылай көрген олардың бойында әлі «әлгі бала» өлмеген болып шығады... Жанрын роуд-муви деп айқындап алғанымызбен, стилі – реализм мен символизм элементтері астасқан поэтикалық еркіндікке келетін шығарма сияқты. Бұл картинаны енді бір қарап шықсам, мүмкін, басқа да көзге ілінбеген, көңілге түйілмеген сәттерді байқайтын шығармын. Тіпті, мүлдем басқаша ойтолғамға келермін. Өйткені, бұл туынды бірнеше пласттан тұратын шығарма көрінді өзіме. Кейбірі менің өрем үшін тым биік шығар, кейбірі менің сезімім үшін тым терең шығар, кейбірі мендегі бала көңілге тым ерте шығар... P.S. Бұл жерде актерлердің шеберлігін айтуды ұмытып барады екем. Аняның рөлін сомдаған Полина Пушкаруктың ойыны бүртүрлі бозғылтым көрінеді. Оның сыры образдың өзінің тым солғын, эмоцианалды тұрғыдан реңксіз болғандықтан да шығар. Алайда, таңғалтқаны Вика Лобачеваның (Кристина) ойыны болды. Сол жастағы «сол ортаның» жасөспірімінің бейнесін айнытпай салғанына таң қалдым. Әсіресе, үміт пен үрей, жеккөрініш пен мұң араласқан көздері... Бұл режиссердің шеберлігі шығар немесе шынымен, Вика тума талант шығар деп ойладым. Сөйтсем, оның сыры екеуі де емес, тағдыр екен. Вика, шынымен де, жетімдер үйінің тәрбиеленушісі болып шықты. Кастингке оны асырап алған ата-анасы алып келген екен. Алайда, кинокартина түсіріліп біткен соң, олар бір себептермен Виканы қайтадан жетімдер үйіне тапсырыпты.