Митохондриялық аурулар

Митохондриялық аурулар - митохондрияльды немесе тұқым қуалаушы метаболикалық аурулар - патологиялық жағдайдың кеңейтілген тобы митохондрияның генетикалық, құрылымдық, биохимиялық дефектісімен шақырылған, және митохондрияның немесе ядроның паталогиясымен, әсіресе митохондрияның ең маңызды фосфорланудың қышқылдану функциясының жетіспеушілігімен байланысты. Осындай мтДНҚ құрылымының бұзылуы адамдарда аналық тізбек арқылы көптеген ауруларға алып келетіндігі анықталды. мтДНҚ-ның ядролық ДНҚ-ға қарағанда эволюциялық өзгергіштігінің көрсеткіші (10-20 есе) жоғары. Бұл мтДНҚ-ның басты ерекшеліктерінің бірі болып табылады және де адам геномында мтДНҚ мутацияларының бекіту жиілігінің үлкендігін және клиникалық полиморфизм мен мультижүйелілікті айқын көрсетеді. OXPHOS (Oxidative phosphorylation) тобына жататын аурулардың 200-ден аса нозологиялық түрлері саналады, науқастарды мүгедектіктің жоғары көрсеткіштеріне әкеліп соқтыратын негізінен шартты ауыр туындайтын ағыммен өтетін аурулармен сипатталады. Бүгінгі таңда белгілі OXPHOS синдромдары мутациялардың төмендегі типтерімен белгілі: 1) полипептидті тізбекті кодтаушы гендердегі нуклеотидтердің ауысуы (миссенс мутациия); 2) тРНҚ-ны кодтаушы гендердегі нуклеотидтердің ауысуы; 3) мтДНҚ-ғы делециялар және қосымшалар; 4) мтДНҚ көшірмелерінің санын өзгертетін мутациялар.

митохондрия геномындағы мутациялармен шартты тудыратын: Кирнс-Сейр синдромы, Лебер синдромы (тұқым қуалайтын көз жүйке атрофиясы),  синдром MERRF (Myoclonic Epilepsy with Ragged Red Fibres – жыртылған бұлшықетті/қызыл талшықты миоклониялы эпилепсиясы) және де басқа аурулар.

М.а. ДНК-диагностикасының этаптары: Митохондрияның тыныс алу тізбегінің ауруларының диагнозың анықтау үшін бірнеше этаптан тұратын молекулалық диагностикасы жүргізіледі. 1-ші этап. Аурудың митохондриялық табиғатын анықтау үшін жан-жақты клиника-генеалогиялық және лабораторлы-инструментальді талдаулар жүргізіледі. 2-ші этап. Бұл этапта нүктелік мутациялардың әсерінен пайда болған клиникалық синдромдар анықталады (мысалы, MERRF синдромындағы белгілі мутациялары: 8344 жағдайындағы адениннің гуанинге (A→G) және 8356 жағдайында тиминнің цитозинге (Т→С) алмасуы. 3-ші этап. Аурудың идентификация жасалмаған мутацияларына (тұлға бұлшықет биопсиясы) жүргізіледі (негізінен төртбасты немесе дельта пішінді). Ұлпалы митохондриялық энцефалопатиясында патологиялық үрдісінің басты «көздеуі» болып табылады. 4-ші этап. Толық мтДНҚ тізбегіне секвенирлену жүргізу. мтДНҚ белгілі мутациясын анықтауға негізделген.