Муаллаттар

Муаллаттар (ис. muladí, порт. muladi, кат. muladita, араб.: مولد‎) — исламды қабылдаған испандық христиандар. Мұсылмандық Испания Әл-Андалус өмір сүрген кезде халқының 10% құраған ортағасырларда Пиреней түбегінде болған көптеген әлеуметтік-діни топтардың бірі. Термин араб тілінен шыққан және «ұрпақ» дегенді білдіреді. Испан және португал тілдеріне өтіп, кейінірек испандар мен португалдар еуропалықтар мен қара нәсілділер арасындағы неке ұрпақтарын «мулат» деп атаған сөзінің ықтимал этимологиялық шығу тегінің біріне айналды. Мұсылмандық Испанияда муаллаттар термині бірден бірнеше жақын мағынада қолданылған.

Ибериядағы муаллаттардың суреті (Кантигас де Санта Мариядан)

Әлхамиадодағы 16 ғасырдағы мәтін

Тарихы

Ислам тарихында muwalladun кең мағынада араб емес мұсылмандарға немесе дінді қабылдағандардың ұрпақтарына қатысты. Пиреней түбегінің мұсылмандар басқаратын бөліктерінде дейінгі-кейінгі байырғы христиан халықтың бір бөлігі (негізінен Пиреней түбегіндегі Римге дейінгі халықтардың, ежелгі римдіктердің, уестготтардың және суебилердің қоспасы) VIII-IX ғасырларда исламды қабылдады. X ғасырда христиандардың жаппай дінге ауысуы болды, осыған орай муаллаттар ғасырдың аяғында әл-Андалус халқының көпшілігін құрады. Дегенмен, муаллаттардың көпшілігі исламды ерте қабылдағанымен, әйткенімен исламға дейінгі көптеген әдет-ғұрыптар мен ерекшеліктерін сақтап қалды.

Исламды қабылдауды Умәйя халифтері және Кордоба әмірлері ынталандырды, бірақ тікелей мәжбүрлеген жоқ. Көптеген христиандар өздеріне зимми ретінде тартылған харадж салығынан құтылу үшін исламды қабылдады. Исламды қабылдау жергілікті христиандар үшін жаңа көкжиектер ашып, олардың әлеуметтік жағдайын жеңілдетіп, жақсы өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етіп, техникалық білікті және озық жұмыс істеу мүмкіндіктерін кеңейтті.

Исламды қабылдаған христиандар мауалилерге айналды немесе бекітілген араб тайпасының қамқорлығында болды және бұлайша арабтардың киім үлгісін, әдет-ғұрпын және тілін қабылдап, толығымен исламданды.

Муаллаттарды өздері шыққан қоғамға байланысты мүслімдер (исламдандырылған) және елжестер (илж, көп.т.: улутар) деп те атаған. Кейінірек олар араб емес тілдеріне, яғни мосараб тілдеріне байланысты Әлхамиадо деп аталды.

Муаллаттардың мәдени арабтандыруы, сонымен қатар, олардың Ибериядағы кейбір берберлермен және арабтармен некеге тұруының арқасында әртүрлі мұсылман топтары арасындағы айырмашылықтар XI-XII ғасырларда барған сайын бұлыңғыр болды. Халықтартың араласып кеткені сонша, көп ұзамай этникалық шетелдік элементтерді жергілікті тұрғындардан ажырату мүмкін болмады. Осылайша олар әдетте мәуірлер деп те аталатын Андалусия арабтарының біртекті тобына біріктірілді.

Әлхамиадодағы өлеңдер

Муаллаттар негізінен андалуздік араб тілінде, сонымен қатар көптеген ибериялық роман тілдерінде де сөйледі. Андалуздық араб тілі латын тілінен алынған болса да, ибериялық тілдер мен классикалық араб тілдерінің қоспасы болды. Араб тілінің бұл жергілікті диалектісінде IX ғасырдан бері берберлер мен арабтар да сөйлейді.

Даму үдерісінде муаллаттар кейінгі римдік туыстықтың екіжақтылығынан бас тартпай, шығу тегінің агнатикалық үлгісін қабылдауы әбден мүмкін еді. Әбу Жапар ибн Харун әл-Турхалидің айтуынша, муаллат-мұсылмандарының басым, бірақ үн қатпайтын көпшілігі, әсіресе Испанияның Естремадура аймағында гүлденген.

Сілтемелер

• Thomas F. Glick: Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages
• S. M. Imamuddin, Muslim Spain 711–1492 A.D.: A Sociological Study, BRILL (1981).
• Harvey, L. P. Muslims in Spain, 1500 to 1614: 1500 to 1614 . University of Chicago Press, 2005.
• Salma Khadra Jayyusi, Manuela Marín. The Legacy of Muslim Spain. BRILL, 1992.