Міндеттеменің жекелеген түрлері

Басқа біреудің меншігіне өтетін міндеттемелер

Сатып алу-сату шарты. Сатып алу-сату шарты бойынша сатушы мүлікті сатып алушының меншігіне беруге, ал сатып алушы ол мүлікті қабылдауға және ол үшін белгілі ақша сомасын төлеуге міндеттенеді. Бұл біздің өмірімізде өте кең тараған міндеттеменің бір түрі.

Сатып алу-сату шартының жекелеген түрлеріне бөлшектеп сатып алу, сату, тауар жеткізілімі, энергиямен жабдықтау, ауыл шаруашылығы өнімдерін сату, көсіп-орынды сату жатады. Бұлардың ішінде бөлшектік саудамен сатып алу-сату кең тараған түрлердің бірі болып саналады, Шарт бойынша сатушы кәсіпкер болады, ал сатып алуші тауарларды өзінің күнделікті үй тіршілігінде, отбасымду немесе жеке басы үшін пайдаланады.

Тауар жеткізілімі кәсіпкерлік қызмет аясында қолданылатын сатып алу-сату шартының бір түрі болмя табылады. Шартқа сәйкес кәсіпкер өзі өндіретін сатып алатын тауарларды келісілген мерзімде беріп тұрады

Энергиямен жабдықтау шарты бойынша тұтынушыларға электр қуаты, газ, су жеткізілімі жүзеге асырылады.

Кейбір сауда-саттық орындарында «алынған тayар кайтарылмайды және айырбасталуға жатпайды» деген сөздерді көп кездестіреміз. Бірақ бұл шын мәнінде заңға қайшы келетін факт.

Егер сапасы төмен тауар сатылған болса, оны сатып алушы сатушыдан оның бағасын тиісті деңгейге төмендетуді, Пасқа сапалы тауар түріне ауыстырып беруді, оның ісемшілігін ақысыз қосымша орнына келтіруді немесе ол тнуардың кемшілігін өзі жөндеп алған сатып алушыға келтірген шығынды төлеуді немесе тауарды да, ақшасын толық кері қайтарып беруді талап етуге құқығы бар. Егер сатушы сапасы төмен тауардың өндірушісі болмаса иидл оны ауыстыруды немесе кемшіліктерін түзеуді сатып алушының еркі бойынша сатушыдан, болмаса оның нидірушісінен талап етеді. Сатушы аталған талаптарға нидіспеген жағдайда сатып алушының сотқа жүгінуіне болады.

Сатып алушы 14 күннің ішінде азық-түлік тауарларына жатпайтын тауарларды басқа тауарға айырбастауына немесе ақшасын қайтарып алуына болады. Ол үшін сатып алынған тауар пайдаланылмаған жаңа күйінде қайта ұсынылуы тиіс.

Сатып алу-сату шартына айырбас шарты ұқсас болып келеді. Бірақ та айырбас шартында мүліктің орнына ешқандай ақша берілмейді. Бір тауар екінші тауарға ,бастаалады. Ал сыйға тарту шартында сыйға тартушы екінші жақтан оған белгілі ақша сомасын немесе тауар талап етуге құқы жоқ. Яғни белгілі затты, мүлікті ақысыз екінші жаққа береді.

Рента және өмір бойы асырауында ұстау

Рента шарты бойынша рента алушы рента төлеушінің мүлік береді, ал рента төлеуші алған мүлікке айырбас рента алушыға белгілі бір ақша сомасы түрінде немесе оны ұстау үшін өзге де нысанда қаражат беру түрінде рента төлеп отыруға міндеттенеді.

• Басында баспанасы жоқ үйленген отбасы бір қарт адамды өздерінің асырауына алады, ал қарт кісі олардың меншігіне тиесілі пәтерін береді.

Егер козғалмайтын мүлік белгілі бір себептерге байланысты жойылған болса, онда меншік иесі корғауындағы адамды өмір бойына асырауына алуы тиіс.

Мулікті пайдалануға берумен байланысты міндеттемелер

Аты айтып тұрғандай, мұндай шарттар бойынша мүлік берілетін жақтың меншігіне өтпейді, тек уақытша пайдалануы мен иелік етуіне ғана беріледі. Бұған мулік жалдау және мулікті ақысыз тегін пайдалану шарты жатады.

Мулікті жалдау шартына сәйкес, жалға беруші жалға алушыға мүлікті ақы төлеп уақытша пайдалануға жәнө иеленуге береді. Ал мүлікті ақысыз пайдалануда ешқандай ақы алынбайды: жеңіл көмекті жалға беру (аренда) немесе оқушы бір кітапты 2 сағ уакытта оку үшін кітапханадан уакытша алу (тегін пайдалану) және т.б. Сонымен қатар бұл міндеттемелердің бір ерекшелігі — ол сол нақты алған мүлікті қайтаруы керек.

Мүлікті жалдау шартының ерекше түрлеріне лизинг прокат жатады. Лизинг ағылшын тілінен аударғанда «аренда» деген мағына береді. Лизинг шарты бойынша лизипг беруші лизинг алушы көрсеткен мүлікті сатушыдин меншігіне сатып алуға және осы мүлікті ақы төлеп уақытша иеленуге және көсіпкерлік мақсатта пайдалануға берун міндеттенеді.

Ал прокат бойынша тұрақты көсіпкерлік қызмет ретінде қозғалмайтын мүлікті жалға беруді жүзеге асыратын жалға беруші жалға алушыға мүлікті ақы төлетіп уақытша иеленуге, сондай-ақ пайдалануға береді. Мысалы, бейшпмм паны көруге алу, т.б. Прокат шарты жария шартка жатады

Жұмыс атқару мен қызметтер көрсетуге қатысты міндеттемелер

Мердігерлік шарт бойыніиа мердігер тапсырушының тапсырмасы бойынша белгілі жұмысты атқаруға және оны көрсетілген мерзімде өткізуге, ал тапсырушы оны қабылдауға және оған келісілген соманы төлеуге міндеттеледі. Оның бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге болады:

Тұрмыстық мердігерлік шарты. Мердігер белгілі жұмыстарды атқарады. Белгілі азаматтың жеке басының тұрмысық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін оның тапсырмасы бойынша кәсіпкерлік кызметті жүзеге асырады. Әрине, мердігер оған тиесілі ақы сомасын алады. Мысалы, киім тіктіру, киім-кешек жудыру, аяқ киімді шеберханаға жоңдетуге беру, т.б.

Құрылыстық мердігерлік шарт. Мердігер тапсырысшымың тапсырмасы бойынша шартта белгіленген мерзімде белгілі бір объектіні салуға не өзге де кұрылыс жұмысын ирындауға міндеттенеді, ал тапсырысшы мердігерге рұмысты орындау үшін қажетті жағдайлар жасауға, оның нәтижесін қабылдап алуға және ол үшін келісілген еңбекақыны төлеуге міндеттенеді.

Сақтау және сақтаудың міндеттемелері

Сақтау шарты бойынша сақтаушы берген затты сақтауды және ол затты сол күйінде кайтаруды өз мойынша алады. Бұл шарт зат сақтауға берілген кезден бастап жасалған болып саналады.

• Вокзалдар мен аэропорттарда жолаушылардың жүктерін белгілібір ақша сомасына уақытша қалдыруға арналған сақтау камералары бар. Сақтау шартына сейкес заттар кесіпорындардың, мекемелердің, театрлардың, мұражайлардың, стадиондардың киім ілгіштерінде сақталуы тиіс. Бұл орайда нөмірлер мен жетондар сақтау шартын дәлелдейтін қужат болып табылады.

Сақтау шартының жекелеген түрлері: - ломбардта сақтау. Ломбард азаматтарға әр түрлі мүліктер үшін ақшаны заемға беріп отырады. Ломбард сақтауға алған мүлік үшін атаулы сақтау береді. Оған өткізілген зат келісімге сәйкес сол қабылдағанған сауда бағасына сөйкес болуы керек.

- құндылықтарды банкте сақтау. Банктер өздерінің барысында құнды қағаздарды, қымбат металдар мен асыл тастарды, қүжаттарды сактауды жүзеге асырады. Аталган заттар банктің арнайы сейфтерінде сақталады.

- көлік цйымдарыныц камераларында сақтау. Көлік ұйымдарының сақтау камералары жолаушылардың және басқа азаматтардың заттарын жол жүру құжаттарының бар-жоғына қарамастан сақтауға міндетті. Егер белгіленген мерзім өтіп кетіп, сактаудағы зат алынбайтын болса, онда ол ұйымдар бұл затты тағы да үш ай сақтап, тек үш ай өткеннен кейін ғана затты сатып, сақтаудың құнын алады. Егер заттың құны сақтау кұнынан асатын болса, онда затты сақтауға берген адамға қалған артык сома кайтарылады.

- ұйымдардың киім ілгіштерінде сақтау. Театрға, кинотеатрға, т.б. барған кезде сендер сырт киімдеріңді киім ілгіштерге өткізесіңдер. Киімді қабылдап алған адам сендерге нәмірлі жетон береді. Кейін осы жетонды көрсету арқылы киімдеріңді кайтарып ала аласыңдар. Бұл аталған шарттың қолданылғанын көрсетеді.

- қонақ цйлерде сақтау. Бұл шарттың ерекшелігі сонда, оны жасау үшін ерекше жағдайлар қажет емес. Әрине бұған акша, валюта, т.б. құнды кағаздарды сақтау кірмейді. Ол үшін арнайы шарт жасасу керек. Міне, осындай жағдайда ғана қонақ үй оған жауап береді.

- тауар қоймасында сақтау. Кеденде уақытша сақтау қоймалары, базарларда контейнер қоймалары болады. Бұл кәсіпкерлік қызмет өрісінде колданылады.

Банктік қызмет көрсету міндеттемелері

Бұл шарт банк клиентінің тапсырмасы бойынша қызмет көрсетеді, ал клиент көрсетілген кызметке акы төлейді. Банкілік қызмет көрсету шартының бірнеше түрі белгілі. Банкілік есепшот шарты, акша аудару шарты, банкілік алым шарты, банкілік салым шарты, заңда және тараптардың келісімі бойынша көрсетілген өзге де шарттар. Соның бірі банктік шот шарты бойынша банк клиентінім тапсырмасымен үшінші жаққа бірыңғайландырылғап дербес код бермей-ақ ақша аударуға міндеттенеді.

Мысалы, Таразда түратын ата-ана Астанада оқитын баласына 5 000 теңге ақша аударады.

Сонымен, міндеттемелердің жекелеген түрлерін меншікпм сипатына байланысты меншікке өтетін жөне меншікке өтпеимм деп бөлуге болады. Біріншісіне — сатып алу-сату, айырбас, сыйға тарту жатады. Екіншісіне — мүліктік несие шарты, мүлікті ақысыз иелену, лизинг, прокат, т.б. жатады.