Мүрсәлім Бектенұлы

Мүрсәлім Бектенұлы (1859 – 1922) – 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы қайраткерлерінің бірі, ақын.

Мүрсәлім Бектенұлы XX ғасырда негізгі көтерілес орындары (Семей).

Толығырақ

Өз бетімен білім алған. 1895 жылы Зайсан уездіне қарасты Қарғыба-Базар өңіріне болыс болып сайланып, 20 жылдан аса ел басқарды. Жасы ұлғайған шағында болыстықты баласы Заманбек атқарған. Мүрсәлім 19 ғасырдың 2-жартысынан бері қазақ даласына тарай бастаған қазақ тіліндегі прогресшіл-демокр. бағыттағы әдебиеттер мен газет-журналдарды үзбей алдырып отырған. Сол арқылы Ресейдің ішінде және халықар. өмірде болып жатқан әр түрлі әлеум.-саяси жағдайлардан жақсы хабардар болған. Патша үкіметінің 1916 жылғы 25 маусымдағы жарлығына орай туындаған жағдайға байланысты маусым айының аяғында Көкпекті – Тарбағатай өңіріндегі Найман тайпасының 12 болысының өкілдері шұғыл шақырылды. Қыр қазақтары басқармасы ауласына жиналған болыстардың бәрімен Мүрсәлім оңаша сөйлесіп, естуі бойынша патшаның жарлығы бар екенін айтып: “Біз алғаш бодан болғанда жасалған шарт бойынша қазақтан солдат алуға тиіс емес, соны дәлел етіп, келісім бермейік”, – дейді. Мүрсәлімнің ұсынысын болыстар қостады.

Азаттық жолында

Мүрсәлім ең алғашқы шара – әкімшілік орталық Көкпектіден Қытаймен шекараға қарай жедел көшу деп шешеді. Мүрсәлімнің тапсырмасы бойынша әр болыстан қарулы жігіттер көшті қорғай отырып, жергілікті шенеуніктерді жоғары органдармен байланыстырмау үшін жолдарындағы телеграф бағаналарын қиратып, сымдарын үзіп отырады. Мемлекеттік архивтің Семей бөлімшесінде ереуілшілер Көкпекті маңынан қазынаның 800 жылқысын айдап әкеткені жөнінде құжат сақталған. Баспан тауының биігіндегі қамал үңгірге бекінген көтерілісшілер патша әскерлеріне алдырмады. Мүрсәлім жігіттерді солдаттан алып қалу үшін ауыл-аймағымен Қытай жеріне, Тарбағатай асып кетеді.Қытай жерінде жүргенде 1916 жылғы оқиғаға арнап 664 жолдан тұратын дастан жазған. Патша тақтан түскеннен кейін елге оралды. 1919 жылы ақ әскерлерді қуып, Көкпектіге келген партизан отрядының командирі Бабенко Мүрсәлімге елді патшаға қарсы көтеріліске жұмылдырғаны үшін сыйлыққа қылыш пен қымбат жүзік тапсырды. Мүрсәлім туралы деректер Қарпық Егізбай,Дәуітбек Нұртазаұлы,Ғұмар Кемербайұлы,Қалихан Алтынбайұлы сияқты зиялы азаматтардың мақалаларында жарияланған. Мүрсәлімнің ақындық шығарм. туралы әдебиетші Қайрат Раев, қайраткерлігі жайында тарихшы Манат Байсымақова зерттеу мақалалар жариялаған. Мүрсәлім мен оның баласы Заманбектің өмір тарихына қатысты материалдар ұрпақтарының қолында сақтаулы.

Сілтемелер

• КСРО
• Ресей патшалығы
• Көтеріліс
• Қазақстан

Дереккөздер

<references>