Мүсіннің көлеңкесі
«Мүсіннің көлеңкесі – балғамен қалай философия жасауға болады» （Götzen-Dämmerung, oder Wie man mit dem Hammer philosophiert）(1888ж.) — Фридрих Ницшенің философтарды, мәдениет қайраткерлерін бағалаған, әсіресе соған дейін құрметтеліп келген әйгілі тұлғаларды түгелімен сынға алған кітабы. Кітап аты Рихард Вагнердің «Нибелунг жүзігі» делінетін туындысының 4 бөліміндегі «Құдайлар көлеңкесі» деген тақырыбынан алынған. Кітап ауқымды емес. Мұнда Ницше көптеген философтарды (Сократ, Платон, иммануил Кант және басқа да христиан философтарын) ащы сынға алады. Ол «Сократ мәселесі» деген бөлімінде ешкім де тіршіліктің құнын өлшей алмайды, тіршілік құнын өлшегісі келгендер тіршілікті қаралайтын, немесе тіршілікті тым әспеттейтін қорытынды шығарады деп есептеді. Оның ойынша Сократтан бастап (Сократ бас қылмыскер) батыс философиясы азғындады, олар диалектикалық сөз ойнатуды өздерін ақтаудың құралы етіп, ең арғы түпнұсқа бастаулар бұлдыратылды. Ф.Ницше сондай-ақ сол кездегі неміс мәдениетін де аяусыз сын найзасына ілді, француздың, ағылшынның, италияның мәдениет қайраткерлерін мазақтап өтті. Ницшенің ойынша, осынау азғындағандарға салыстырғанда біршама жарқынырақ тұлғалар деп Цезарьды, Наполеонді, Гетені, Достоевскийді, Фукидидті, және көне грек софистерін атауға болады. Бұлар жаңағыларға қарағанда саулыққа, адамдыққа, күштілікке өкілдік етеді. Бұл кітаптың соңында Ф.Ницше өзінің «адамзаттық құндылықты қайта саралап бағалау» жоспарын құрғанын, «Билеу Еркі» деген кітап жазбақшы екенін айтады, және көне Римдіктерді көне Гректерге қарағанда жоғары табысқа жетті деп есептейді.
