Мұхамеджан Етекбаев

Мұхаметжан Етекбаев - 1936 жылы 16 мамырда Алматы облысы Жамбыл ауданы Қарақыстақ ауылында қарапайым малшының отбасында дүниеге келген.

1945 жылыдан Қарақыстақ ауылындағы Октябрь орта мектебіне (қазіргі Сүйінбай атындағы орта мектеп) оқуға барған. 1955 жылы Алматыдағы С.М.Киров атындағы университеттің журналистика факультетіне түседі. Оны 1960 жылы журналист мамандығы бойынша бітіреді. Жазушының алғашқы әңгімелері мен мысалдары, өлеңдері мен ертегілері университеттің “За отличную учебу” газетінде, “Қазақстан пионері”, “Пионер”, “Балдырған”, “Лениншіл жас”, т.б. көптеген республикалық балалар мен жастар газет, журналдарының беттерінде 1956 жылдан бастап жариялана бастаған.

М.Етекбаев шығармашылығы

М. Етекбаев университетті бітірген соң Алматы облысы Жамбыл ауданының “Ленин жолымен”, Қаскелен ауданының “ Комунизм үшін”, газеттерінің редакцияларында 1960-61 жылдан 1964 жылдың қаңтарына дейін “Қазақстан пионері” газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі болып істеді. 1964 жылдан 1966 жылдың қарашасына дейін қазақ телевидениесінде редакторлық қызмет атқарды. Ал 1966 жылдың қарашасынан 1977 жылдың қарашасына дейін Жамбыл республикалық әдеби-есткерткіш музейінде директор болды. Бұдан кейінгі үш-төрт жылда аудандық “Екпінді еңбек” газетінде, мектептерде жұмыс істеді. 1981 жылдан бері еркін шығармашылық қізметке ауысып, көркем шығарма жазумен айналысты.

1961 жылы М.Етекбаевтің “Алтын мүйізді киік” атты тұңғыш кітабы жарық көрді. Ол балаларға арналған әңгімелер мен ертегілер жинағы болатын. Бұдан кейінгі жылдары жазушының “Қисық бұтақ” (қара сөзбен жазылған мысалдар жинағы) “Қызыл ала автобус ”,“Жапалақ туралы ертегі ”, “Болатбек” (отызыншы жылдарда Қазақстандағы пионер қозғалысының көрнекті өкілі болған, колхоз құрылысына зиян келтіргендерді әшкерелеген қазақтың батыры, пионері Болатбек Омаров жайлы повесть. 1972 жылы М.Етекбаевтің жұбайы, орыс әдебиетінің мұғалімі Хазима Қожахановна орыс тіліне аударған. Сол жылы “Дружные ребята” республикалық балалар газеті Хазима Қожахановнаның аударған “Болатбек” повестьін газетке шығарды. Осы аударма негізінде Мәскеулік Ю.Хазанов көркем аударма жасап, бұл повесті 1981 жылы Мәскеудің “Молодая гвардия” баспасында “Юные герой” деген атпен жеке кітап етіп басып шықты. Бұл кітаптің “Берег було видно” деген атпен украин тіліндегі нұсқасы Киев қаласында “Веселка” баспасында 1988 жылы шықты. 1968 жылы “Қазақстан” баспасы М.Етекбаевтің “Жамбылдың музей үйі” – деген кітабын жарыққа шығарды. 1971 жылы М.Етекбаветің “Алатау ертегісі” атты ертегісі Москваның “Детская литература” баспасынан “Острый коготь” деген атпен басылып шықты. Бұл мығарма 1978 жылы украин тіліне аударылып, Киевтің “Веселка” баспасынан көп тиражбен жеке кітап болып шықты. Сонымен қатар кейіннен бұл кітап неміс тіліне де аударылды.

М.Етекбаевтің шығармашылығына пікірлер

Ал 1968 жылы сол кездегі Мәдениет министрі Ілияс Омаров М.Етекбаевтің “Алатау ертегісін” оқып шығып, мынандай хат жіберген екен: «Қадірлі Мұхаметжан! Сіздің “Алатау ертегісі” деген кітабыңызды оқып шықтым. Табиғаттанудан туған аңыздар “жан-жануарларға” жан бітірсе сөйлеткеніне қарамай, сонша нанымды, тартымды. Мұның себебі: өз тақырыбыңызды жақсы білгендіктен ғой деп жоруға болады. Әр жәндіктің тек өзіне тән мінез-құлқы, өмір сүру шарттары орынды берілгендіктен, оларға тіл бітіру ерсілік сездірмейді. Әңгімелер көпшілікті қызықтыра тартатын әдіспен жазылған. Сол себепті жұртшылық құлшына оқиды деген сенімдемін. Бұл еңбек, әсіресе жастарға көбірек пайдалы. Табиғатты білу, оның өмір жағын білуге құштарлану жастарды тәрбиелеуге, олардың табиғатқа деген қамқорлығын күшейтеді. Кітапты басқада тілдерге аудару керек шығар деп ойлаймын. Жақында жас кинорежиссер-суретші Хайдаров қазақтың бірінші мультфильмін шығарар еді. Сіздің әңгімелеріңізде өнердің сол саласына өзінен-өзі сұранып тұрған сияқты».

М.Етекбаевтің жетістіктері

1970 жылы Қазақстан жазушылар одағы, полиграфия және кітап саудасы жөніндегі мемлекеттік комитетті балалар мен жасөспірімдерге арналған жабық конкурс жариялаған еді. Осы бәйгеде М.Етекбаевтің “Қаражартас хиякаясы” атты ертегісі екінші орынға ие болған және жеңіске жеткен шығармалармен бірге “Тұлпар” атты жинақта 1972 жылы басылып шықты. М.Етекбаевтің Жамбыл өмірі мен шығармашылығын бейнелейтін “Ақындар атасы” деген киносценарийы бойынша документальды телевизиялық фильм түсіріліп, 1971 жылы бүкілодақтық экранға шыққан болатын. Мәскеуден келген телеграммада: “Отлично принят ваш фильм, поздравляю, пойдет за границу” – Асман делінген. Қазақ радиосынан әр жылдары М.Етекбаевтің “Болатбек”, “Марста болған оқиға”, “Қара ішік хикаясы” атты радиопьессалары беріліп, тыңдаушылардың ыстық ықыласына бөленген. М.Етекбаев тек балалар мен жасөспірімдерге ғана емес, сонымен қатар ол үлкендердің еңбегі мен өміріне, тіршілік тынысына, күнделікті өмір талабынан туып жатқан көкейтесті мәселелеріне де қатысты тақырыпты алып, оны терең суреттеп жазған. Оған дәлел 1984 жылы “Жазушы” баспасынан басылып шыққан “Таутекелі биігі” жинағын алса да жеткілікті. Осы жинақта повестьтер мен шығармалар топтастырылған. Шығармаларда бүгінгі күннің мәселелері өзінің шынайы көрінісін тапқан. Жазушының кезінде 50 жылдық, 60 жылдық мерейтойлары лайықты атап өтілді. Соған орай, көптеген мақтау қағаздарымен марапатталған.

Шығармашылығы

Жазушы қаламынан жиырмаға тарта балалар мен жасөспірімдерге арналған кітаптар жарық көрді. Солардың ішінен «Алтын мүйізді киік» (1961), «Қисық бұтақ» (1963), «Қызыл ала автобус» (1964), «Болатбек» (1966), «Жапалақ туралы ертегі» (1967), «Алатау ертегісі» (1968), «Жамбылдың музей үйі» (1968), «Айтолқын» (1970), «Қара жартас хикаясы», «Жомарт жаз»(1971), «Сұлу шоқы» (1979), «Бала қыран» (1983), «Таутекелі биігі» (1984) секілді туындылары жас үрпақтың игілігіне айналды.

Сыртқы сілтемелер

• ЕТЕКБАЕВ ЕЛ ЕСIНДЕ Мұрағатталған 8 ақпанның 2015 жылы.

• Нан қайдан шығады?