Мұхтар Ғалымиұлы Арынов

Мухтар Галиевич Арынов (1936–2004) — Қазақстанның білім және мәдениет тарихындағы көрнекті тұлға. Педагогика және психология саласында үлкен үлес қосқан ғалым. Оның қызметі білім беру, оқу орындарын құру, ғылыми жобалар мен қоғамдық-саяси қызмет салаларын қамтыды. Арынов тек педагог қана емес, Қазақстанның тәуелсіздік алған алғашқы жылдарында қоғамдық-саяси өмірде белсенді рөл атқарған тұлға болып табылады. Ол білім беру мен мәдениет саласында елеулі ықпал қалдырды. . Ол ғылыми еңбектерінде адам дамуы мен білім беру жүйесіне қатысты маңызды мәселелерді көтеріп, оны жақсартуға бағытталған зерттеулер жүргізді. Мұхтар Арыновтың өмірі мен қызметі ғылыми қауымдастықта жоғары бағаланып, оның еңбектері Қазақстанның педагогика саласында маңызды рөл атқарады.

Ерте өмірі мен білім жолы

Мухтар Арынов 1936 жылы Алматы облысында білімге үлкен мән беретін отбасында дүниеге келген. Жас шағында білімге деген құштарлықты танытып, ол жоғары білім алу мақсатында Алматы қаласындағы К.Г. Раковтың атындағы педагогикалық институтқа оқуға түсті. Оны 1975 жылы бітіріп, педагогика саласында мамандандырылған. Ғылыми қызметке бейімділігін көрсетті. Мұхтар Арынов жоғары білім алғаннан кейін түрлі оқу орындарында ұстаздық қызмет атқара бастады. Оның алғашқы ғылыми зерттеулері педагогика мен психологияның өзекті мәселелеріне арналды.

Ғылыми қызметі мен зерттеулері

Арыновтың ғылыми қызметі оның педагогика саласындағы зерттеулеріне негізделген. Ол адамның психологиялық және тұлғалық дамуы, оқыту мен тәрбиелеу әдістемелері, білім беру жүйесінің тиімділігі мен оның жаңа талаптарға бейімделуі мәселелерін терең зерттеді. Мұхтар Арынов өз жұмысында білім беру процесін адамның тұлғалық дамуы мен әлеуметтенуі тұрғысынан қарастырды, бұл оның еңбектерінің өзектілігін арттырды. Арыновтың зерттеулері оқу процесінде баланың жеке қасиеттерін дамытуға арналған. Оның басты назарында оқушылардың психологиялық жағдайы мен оның білім сапасына әсері тұрды. Ол оқу-тәрбие жұмысын психологиямен байланыстыра отырып, тиімді оқу процесін құрудың жолдарын іздеді. Ол балалардың танымдық қабілеттерін арттыруға бағытталған әдіс-тәсілдерді де зерттеді. Мұхтар Арыновтың пікірінше, оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту үшін білім беру процесінде шығармашылық және қызығушылықты оятатын тәсілдер қолданылуы тиіс. Оның зерттеулері оқу-тәрбие ісінде балалардың психологиясын ескере отырып жаңа әдістерді енгізудің маңыздылығын көрсетті.

Білімге қосқан үлесі

Мухтар Арыновтың ең маңызды жетістіктерінің бірі — қазақ тілінде білім беруге ерекше назар аударуы. Ол қазақ тілінде оқытатын мектептердің дамуына белсенді қатысып, Актөбе облысында көптеген оқу орындарының ашылуына бастамашы болды. Олардың арасында кейіннен Арынов есімімен аталған Қарғалы ауылындағы мектеп бар. Бұл қазақ тілінің білім беру жүйесіндегі маңызды орнын сақтап қалуға қосылған зор үлес болды. Сонымен қатар, Арынов Құдайберген Жұбановтың ғылыми зертханасы мен музейін ашып, осы ұлы ғалымның ғылыми мұрасын зерттеу мен тануға бағытталған іс-шараларды ұйымдастырды. Оның ұйымдастыруымен өткізілген «Жұбанов оқулары» ғылыми қауымдастық үшін маңызды оқиғаға айналды, бұл Арыновтың ғылым мен мәдениетті насихаттаудағы рөлін айқындайды.

Педагогика мен психология саласындағы еңбектері

Мұхтар Арыновтың педагогика және психология саласындағы еңбектері оның теориялық және практикалық жұмыстарының нәтижесі болып табылады. Ол еліміздің білім беру жүйесіне үлкен ықпалын тигізді. Оның зерттеулері мен ұсыныстары Қазақстанның білім беру саласындағы көптеген реформаларға негіз болды. Арыновтың еңбектерінде бала тәрбиесінде ұлттық дәстүрлер мен мәдениеттің маңызды рөлі аталған. Ол ұлттық білім беру жүйесін жаңарту мен тиімділігін арттыру мәселелеріне де назар аударды. Мұхтар Арынов психология мен педагогика саласындағы көптеген ғылыми мақалалар мен кітаптардың авторы. Ол өз еңбектерінде балалардың психологиялық дамуы мен тұлғалық қалыптасуында білім мен тәрбиенің рөліне ерекше назар аударды. Оның пікірінше, білім беру жүйесі балалардың жеке тұлғасын қалыптастырып, оларды қоғамға пайдалы азаматтар етіп тәрбиелеуі тиіс.

Ғылыми-образовательді конференциялар мен жобалар

Арынов сондай-ақ үлкен ғылыми оқиғаларды ұйымдастырды. Мысалы, Құдайберген Жұбановтың 90 жылдығына арналған республикалық конференция — Жұбановтың ғылыми еңбектерін зерттеп, қазақ тілін әрі қарай дамыту үшін маңызды қадам болды. Сонымен қатар, Арынов қазақ тарихындағы ұлы тұлғаларға арналған тарихи-архитектуралық кешендердің құрылуына да қатысып, ұлттық сәйкестікті қалыптастыру мен жастар арасында патриоттық сезімді ұялатуға бағытталған жобаларды жүзеге асырды. Бұл кешендер Есет батыр мен Қотыбар батыр сияқты қазақ тарихындағы батырларға арналған.

Саяси қызмет

Мухтар Арынов Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы саяси өміріне белсене араласты. Ол Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің депутаты ретінде «Тіл туралы» және «Жоғары білім туралы» заңдарды қабылдауға қатысып, Қазақстанның білім беру жүйесін нығайтуға үлес қосты. 1990-шы жылдардағы саяси реформаларға да белсенді қатысып, мәдениет пен білімнің дамуына байланысты мәселелерді көтерді.

Ұстаздық қызметі

Мұхтар Арынов педагогикалық қызметінде өзінің білім беру мен тәрбиелеу әдіс-тәсілдерін жүзеге асырып, көптеген шәкірттер даярлады. Ол өзінің ұстаздық қызметінде ғылыми-зерттеу жұмыстары мен практикалық оқу-тәрбие жұмыстарын үйлестіре отырып, білім беру жүйесін дамытуға бағытталған маңызды өзгерістер енгізді. Мұхтар Арыновтың шәкірттері оның әдістемелерін өз тәжірибелерінде тиімді пайдаланып, Қазақстанның түкпір-түкпірінде педагогикалық саланың дамуына үлес қосты. Арыновтың ұстаздық қызметінде басты мақсаты — білім беру сапасын арттыру ғана емес, сонымен қатар, әр оқушының жеке тұлғасын дамыту және оның мүмкіндіктерін ашу болды. Мұхтар Арыновтың педагогикалық еңбектері ел ішінде және шетелде жоғары бағаланып, оның көптеген ғылыми дәрежелерге ие болуы осының дәлелі.

Оқу орындарындағы қызметі

Мұхтар Арынов Қазақстанның жетекші оқу орындарында қызмет атқарды, оның ішінде Ақтөбе мемлекеттік университеті мен Алматы қаласындағы басқа да оқу орындары бар. Ол осы оқу орындарында педагогика және психология бойынша ғылыми зерттеулер жүргізіп, студенттер мен жас ғалымдарды ғылыми ізденістерге ынталандырды. Мұхтар Арыновтың жетекшілігімен көптеген ғылыми жобалар жүзеге асырылды. Ол университеттерде профессорлық қызмет атқарған кезінде білім беру жүйесін жаңартуға арналған жаңа идеялар мен әдістерді енгізді. Оның ғылыми қызметі студенттердің білімін тереңдетіп, олардың ғылыми жұмыстарына бағыт-бағдар берді.

Жетістіктері мен марапаттары

Мұхтар Арыновтың ғылыми еңбектері мен педагогикалық қызметі бірнеше мәрте жоғары бағаланды. Ол көптеген ғылыми марапаттарға ие болды. Оның еңбектері мен әдістемелері білім беру саласының дамуына елеулі ықпал етті. Мұхтар Арыновтың педагогика мен психология саласындағы жетістіктері тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар халықаралық деңгейде де танылды. Оның ғылыми-зерттеу жұмыстары мен ұсыныстары көптеген конференциялар мен семинарларда талқыланды. Ол өз еңбектерінде білім беру мен тәрбиелеу процесінің теориясы мен практикасында жаңа бағыттар ұсынып, қазіргі заманғы педагогиканың дамуына өз үлесін қосты.

Мұра мен ықпал

Бүгінгі таңда Мухтар Арыновтың қызметі Қазақстанның түрлі салаларында сезіледі. Оның білім, ғылым және мәдениет саласындағы еңбектері маңызды із қалдырды, ал оның идеялары мен бастамалары Қазақстандағы келесі реформалар мен ғылыми зерттеулер үшін негіз болды. Оның мұрасы қазақ тілі, білім және мәдениетке деген құрметті арттыруға, сондай-ақ ғылыми мекемелердің дамуына қосқан үлесімен бағаланады.

Қорытынды

Мухтар Галиевич Арынов — Қазақстанның ең маңызды педагогтары мен қоғам қайраткерлерінің бірі, оның идеялары мен бастамалары елдің дамуына ықпал етуді жалғастыруда. Оның қазақ тілін, білім мен мәдениетті сақтауға және дамытуға қосқан үлесі Қазақстан тарихында жарқын із қалдырды. Арыновтың еңбектері мен педагогикалық қызметі елдегі білім беру саласында маңызды рөл атқарып, көпшілікке танымал болды. Ол өзінің ғылыми қызметінде білім беру мен тәрбиелеудің сапасын арттыру, оқушылардың тұлғалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында жаңа көзқарастар ұсынды. Мұхтар Арыновтың тұлғасы мен ғылыми еңбектері Қазақстанның педагогика және психология ғылымдарының дамуына зор ықпалын тигізді.

Әдебиеттер

Арынов М. // «Актобе: Энциклопедия облысы». — Актобе, 2002. — Б. 297.
"Феномен Мухтара Арына" // Газета «Актюбинский вестник». 2011.
Жұбанов К. // «Қазақ әдебиеті және мәдениеті» журналы. — Алматы, 1999.
Мұхамедқалиұлы Н. // «Қазақтың көрнекті педагогтары». — Алматы: Рауан, 2004.
Құдайберген Жұбанов және оның мұрасы // Ғылым және өмір журналы. 2010.
"Қазақ тілі мен әдебиеті" // Білім және ғылым министрлігінің баспа өнімдері. 2003.
Тастанбеков М. М., Байболов Б. К., Исаев М. С. «ЯСАУИ МӨРІНІҢ» ЕҢ КӨНЕ БЕДЕРІ //Вестник КазНУ. Серия историческая. – 2024. – Т. 114. – №. 3.