Мәтжан Мақсымұлы Тілеужанов

Мәтжан Мақсымұлы Тілеужанов - ғалым, филилогия ғылымдарының докторы, профессор, әдебиет зерттеушісі, фольклорист. Ол 1927 жылы желтоқсанның 15 жұлдызында Ақтөбе облысы, Ойыл ауданында жарқын дүниенің есігін ашқан. 1932 жылы Ақтөбенің Ойылынан Орал облысының Қаратөбе ауданына қоныс аударған.

Еңбек жолы

1936-1946 жылдары аралығында Қаратөбедегі онжылдық мектепте дәріс алады. Болашақ ғалым 1946-1950 жылдары Орал педагогикалық институтында оқып, осы институтты « үздік» деген бағамен бітірген. Білім алған институтында 1950 жылдан бастап қызмет атқарған. Ғылым жолын ұстанған Мәтжан Мақсымұлы 1953-1956 жылдары Қазақстан Ғылым Академиясының аспирантурасында оқып, 1957 жылы кандидаттық диссертация қорғады. Ғылым кеңістігінде ғалым атанған ұстаз 1961 жылы кафедра доценті аталсы, одан әрі 1982 жылы ғылым докторы аталады.

Ғалымның әдебиет саласына қосқан үлесін елі бағалап, 1986 жылы профессор, 1987 жылы республика жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер атағын берген. Ғұмыры қажырлы еңбекке толы болған ұстаз 1962-1982 жылдары қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарған. 1992 жылы тұңғыш рет «Этнопедагогика және фольклор» кабинетін ашқан ғалым мұнда қолөнер туындылары мен латын графикасында жазылған шығармаларды жинақтаған.

Еңбектері

Мәтжан Мақсымұлының әдебиеттану саласына қосқан еңбектерінің орны зор. Жылдар бойы ауыз , қазақ әдебиетіндегі сатира мен юмор жанрларында зерттеу жүргізіп, 250-ден астам ғылыми проблемалық мақала жазып, шешілмей жүрген шиеленістердің шешімін тапқан. Ғалымның ғылыми қызметтерін ауыз әдебиетін халық арасынан жинақтаған шығармалардан тұратын «Дала дауысы», «Дала мұңы», «Дала арулары», «Сырым Датұлы туралы» еңбектері дәлелдейді.

«Дала мұңы» еңбегі жоқтау табиғаты, қоштасу, жұбату, бата сияқты бөлімдерден тұрады.

«Сырым Датұлы туралы» зерттеу еңбегінде ғалым дана, шешен атамыз Сырым Датұлы туралы хатқа түспей жүрген шешендік тағылымды сөздерін топтастырған.

Мәтжан Мақсымұлының көзі тірісінде өз қайратымен жарыққа шығарып кеткен: «Астарлы әзіл», «Ел әдебиеті», «Халық тағылымы» атты монографиялық, ғылыми-публицистикалық еңбектері, сонымен қоса қазақ әдебиетін оқыту мәселелеріне арнаған қилы тақырыптағы: «XX ғасырдағы қазақ әдебиетіндегі сатиралық шығармалардың көркемдік иірімдері», «Ғабит Мүсірепов әңгімелеріндегі юморды оқыту жөніндегі методикалық ұсыныс», «Махамбет Өтемісов творчествосы туралы қосымша материалдар», «Сатира мен юморды мектепте оқытудың кейбір мәселелері», «Сырым Датов және оның шешендік сөздері», «Қазақтың халықтық педагогикасының кейбір мәселелері», «Термелер» деп аталатын еңбектері жоғары дәрежеде жазылған ғылыми зерттеу жұмыстары, ғалымның қажырлы еңбегінің жемісі, күні бүгінге дейін өзектілігін жоймаған құнды еңбектер.

Мәтжан Мақсымұлы - жидашы

Мәтжан Мақсымұлы аға ұстаз болуымен қатар, қазақ қолөнеріне 300-ден астам экспонаттарды, қолөнер бұйымдарын, зергерлік жауһарларын жинаған жидашы. Себебі оған артында қалған мұралары куә. Жидашы ғалым көзі тірісінде жинап кеткен зергерлік бұйымдар М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің басты мұражайында сақтаулы.

Мәтжан Мақсымұлы өз бастамасымен Марокко, Сауд Аравиясы, Египет және тағы да басқа таяу Шығыс елдері мен көршілес елдерге сапар шеккен. Қазақ халқының мәдени мұрасын әлемге әйгілеген ғалым оқушыларымен бірге бірнеше экспедициялар ұйымдастырған.

Профессор 1995 жылы кенеттен сырқатқа шалдығып, дүниеден озады. Қазіргі таңда Орал қаласында ғалым есіміне көше аты берілді.

Дереккөздер

1. Тілеужанов.М. Ел әдебиеті: оқу құралы - Алматы:Ана тілі, 1992.

1. Тілеужанов Мәтжан Мақсымұлы: Өмірдерек // Батыс Қазақстан облысы: энциклопедия- Алматы «Арыс», 2002.