Мәңгілік бейнелер

Мәңгілік бейнелер — белгілі бір заманда, қоғамдық ортада қалыптасқан мінез-ерекшелігі бар, сонымен бірге бойынан жалпы адамзатқа тән сипат-қасиеттер де айқын танылатын, типтік тұлға дәрежесіне көтерілген әдеби бейнелер.

Олар адмагершілік пен әділетсіздік, махаббат, зұлымдық, қызғаныш секілді жағымды және жағымсыз мінез, іс-әрекеттер арасындағы қайшылықты, тартысты көрсетеді. Ғасырдан ғасыр ауысып, заман өзгерсе де, мұндай бейнелер өзінің танымдық, тәрбиелік мәнін жоғалтпайды. Және бір халықтың әдебиеті көлемінде ғана қалмай, дүние жүзі мәдениетінде танымал бейнелер болады. Мұндай типтік бейнелердің тұлғасынан оларға айырықша тән мінез-сипат, өзіндік кейіп анық көрінеді.

Классикалық әдебиетте кейде ірі тұлғалар көбінесе бір қырынан, бір мінезімен танылады. Мысалы, Отеллоның бойынан алдымен қызғаншақтықты, бірбеткейлікті көрсек, Ягоның мінезінен, іс-әрекетінен әзілдікті, азғырғыштықты көреміз. Дон-Кихотқа адалдық пен аңғалдық тән болса, Гобсекке сараңдық айырықша тән. Сонымен бірге бұл әдеби бейнелердің өмір шындығын, адамның мінез-құлқын терең ашып көрсететін кең мазмұндылығын да ескеру керек. Типтік бейнелер міне-тұлғасы сан қырлы, жан-жақты бола тұра, әрқайсысы өзіне тән, тайға таңба басқандай айқын, даусыз, ой-санаға орнаған қалып, тұрпатымен танылады. Қазақ әдебиетінде батырлық бейнесі Қобыландымен, Ер Тарғынмен байланыстырылса, сұлу, нәзік әрі ақылды ғашық қыз туралы айтылғанда, Жібек, Баян, Ақжүністі еске аламыз. Зұлымдық бейнесі Бекажанмен, сараңдық Қарабаймен байланыстырылады. Әр халықтың әдебиетінде ұшырасатын сом, нанымды жасалған бейнелер өткенді ғана емес, бүгінгі өмірді түсініп-білу үшін өте бағалы. Көне заман тарихына үңілсек, Одиссей сергелдеңге түскен батыр бейнесін білдіреді. Прометей адам үшін азап шекккен жан ретінде есте қалған. Бұлардың бәрі қоғамдық ой-санада үлкен орын алған әдеби бейнелер. Адамзаттың әділдікке, адамгершілікке, таза махаббатқа ұмтылуы, сол биік идеалдар үшін күресі ешқашан мәнін жоғалтпайтынын мойындасақ, мұндай танымдық, көркемдік қасиеті мол әдеби бейнелердің де адам қауымымен бірге жасайтыны, ешқашан ескірмейтіні талассыз дей аламыз.