Науқасты объективті тексеру әдісі

Науқасты объективті тексеру әдісі — науқасты клиникалық тексеру әдістерінің бірі. Науқасты объективті тексеру нәтижесінде алынған симптомдар диагнозды дұрыс қоюға өте маңызды. Объективті әдіс: қарау, сипап–сезу (пальпация), соққылау (перкуссия), тыңдаудан (аускультация) тұрады.

Қарау

Қарау кезінде науқастың жалпы көрінісін және жағдайын байқаймыз. Науқастың жалпы жағдайын қанағаттанарлық, орташа ауырлықта, ауыр және өте ауыр болып бөлінеді. Алдымен науқастың төсектегі қалпын, сыртқы жабындылардың түсін (терісі, шырышты қабаттары), дененің жеке бөліктерін қарайды (бет, бас, мойын, дене, аяқ – қол). Науқастың төсектегі қалпы. Науқастың төсектегі қалпы активті, пассивті және мәжбүрлік болып бөлінеді. Активті дегеніміз ол отырып, тұрып, өзіне – өзі қарай алатын науқастарды айтамыз. Пассивті дегеніміз ол науқас өте әлсіз, күйзелген, ес түссіз жатқан, әдетте төсекте жатып, өзгенің көмегінсіз дене қалпын өзгерте алмайды. Кей ауруларда науқас өзін бір қалыпта ғана жақсы сезінеді оны мәжбүрлі қалып деп айтамыз. Мысалы, жүрек ауруларында ентікпе әсерінен көбіне отырғанды қалайды. Мәжбүрлі қалып науқастың жағдайын жеңілдетеді, бірақ аурудан жазылуға көмектеспейді. Мысалы, өкпенің жарылған абсцессінде науқас «ауырған» жағында жатады, бұл қақырықтың шығуын ауырлатады және инфекцияның одан ары таралуына жағдай туғызады.

Сана–сезімнің жағдайы

Сана – сезімнің бірнеше жағдайын ажыратады:

• анық ес;
• ступор – науқас сыртқы ортада нашар хабардар болады, сұрақтарға нашар немесе кешігіп жауап береді.
• сопор (субкома) – ұйқы жағдайы. Егер науқасты осы жағдайдан қатты дауыспен оятса, онда ол сұраққа жауап береді ле, қайта терең ұйқыға кетеді.
• кома – сана–сезімнің толық болмауы. Ол бас миының орталықтарының зақымдануымен байланысты. Комада бұлшық еттердің босаңсуы, сезімталдықтың және рефлекстердің болмауы, кез келген тітіркендіргіштерге (жарықтық, ауырлық, дауыстық) жауап бермейді. Кома қант диабетінде, миға қан кеткенде, улануда, бауырдың ауыр зақымдануында, бүйрек жетімсіздігінде болуы мүмкін.

Кейбір ауруларда орталық жүйке жүйесінің қозуынан сана– сезімнің зақымдануы болады. Оларға сандырақтау, галлюцинация (есту және көру) жатады.

Науқастың бетінің көрінісі

Науқастың беті ағзада болып жатқан өзгерістерді айқындайды. Ол қорқуды, сағынуды, уайымдауды көрсете алады. Қызба кезінде науқастың беті қызарады. Беттің ісініп, бозаруы және көздің қабағының түсуі бүйрек ауруларымен ауыратын науқастарда болады. Алкогольды ішімдіктермен, наркотиктермен уланғанда, уремияда көз қарашығының тарылуы, атропинмен уланғанда кеңеюі болады. Бауырдың зақымдануында склераның сарғаюы байқалады.

Жалпы дене бітімі

Адам затының үш типті конституциясы болады:

• нормостеник типі – дене бітімінің пропорционалды, бұлшық еттері тығыз, көкірек клеткаының конус тәрізді болуымен сипатталады. Колының, аяғының, мойынның ұзындығы денесінің өлшеміне сай. Қабырға бұрышы тік.
• астеник типі – мойыны ұзын және жіңішке, иықтары тар, жауырыны көкірек қуысынан қалаңқы, бұлшық еті әлсіз, терісі жұқа және бозғылт, диафрагма төмен, зат алмасуы күшейген болады.
• гиперстеник типі – көлденең өлшемдері, бұлшық еттері, тері асты май қабаты күштірек дамыған. Кеуде қуысы қысқа әрі кең, қабырғаларың бағыты горизонтальды бағытталған, иықтары кең және түзу, аяқ – қолдары қысқа, басы үлкен, диафрагма жоғары орналасқан, заталмасудың төмендегені тән.

Тері және шырышты қабатты қарау

Теріні қарау терінің пигментациясын, құрғақтануын, тыртықтануын, қан құюлыларды және т. б. анықтайды. Терінің түсінің өзгеруі терінің қалыңдығына және тері қан тамырларына байланысты. Тері түсінің өзгеруі онда пигменттердің жиналуынан болады.

• Бозғылт – уақытша және тұрақты болуы мүмкін. Тұрақты бозғылт болу жедел және созылмалы қан кетуден кейін немесе анемия кезінде болуы мүмкін. Уақытша бозғылт болу тері тамырларының спазымында, қорықанда, жаурағанда, қалтырағанда пайда болады.
• Терінің қалыпты емес қызаруы – терінің майда қан тамырларының кеңеюінен және толуынан пайда болады. Қызыл түсті тері кейбір ауруларда байқалады, ол қанда эритроцит пен гемоглобиннің көп мөлшерде көбеюі әсеріне (полицитемия) .
• Цианоз – терінің көкшілтім болуы. Ол қанда көмірқышқылдың көп мөлшерде болуына байланысты. Цианоз жергілікті және жалпы цианоз болып бөлінеді.

Жалпы цианоз жүрек және өкпе жетімсіздігінде дамиды. Ол кейбір туа пайда болған жүрек ақауларында, улармен уланғанда (беролет тұзы, анилин, нитробензол) кездеседі. Бет және аяқ–қолдың цианозы өкпенің капилярларының өлуімен жүретін өкпе ауруларында кездеседі (пневмосклероз, өкпе эмфиземасы) . Жергілікті цианоз дененің жеке бөліктерінде тамырлардың қысылуынан немесе бітелуінен дамуы мүмкін. Көбінесе тромбофлебит әсерінен дамиды.

• Сарғыштық – өт пигменттердің теріде және шырышты қабаттарда жиналу әсерінен дамиды. Сарғыштық әрдайым склераның және қатты таңдайдың сарғаюымен жүреді, сол себептен оны басқа сарғаюлардан оңай ажыратуға болады (күнге күю, актихинді қолдану). Сарғаюдың түсі ашық сарыдан ашық жасылға дейін өзгеруі мүмкін. Сарғаюдың әлсіз деңгейін субиктерикалық деп айтады.

Терінің сарғаюы өт пигменттерінің көп мөлшерде болуына байланысты. Ол бауырдан ішекке қарай өт жолынан өттің ағуы бұзылған жағдайда дамиды. Өттің ағуы өт тасымен өт жолы бекітілгенде, ісікте, қабынуда, спайкаларда дамиды. Мұндай сарғаюдың түрін бауыр астылық (механикалық) деп айтады. Бауыр ауруларында (гепатит) пигменттердің көбеюі болуы мүмкін. Бұл кезде бауыр жасушалары билирубин алмасуына қатыса алмай, қанда көп мөлшерде жинала бастайды. Сарғаюдың бұл түрін бауырлық деп айтады. Бауыр астылық (гемолитикалық) сарғыштық ағзада эритроциттердің көп бұзылуынан (гемолиз), яғни босаған гемоглобиндерден билирубиннің түзілу әсерінен дамиды Мұндай сарғыштық эритроциттердің туа және жүре пайда болған тұрақсыздығында, малярияда, сонымен қатар әртүрлі улармен уланғанда дамиды. Пигментацияның күшеюі тері түсінің өзгеруіне әсер етеді. Ол жергілікті және жалпы болып бөлінеді. Кейбір жағдайларда теріде шектелген пигментациялар байқалады (сепкілдер, туа пайда болған дақтар)

• Альбинизм дегеніміз пигментацияның толық немесе бөлікті болмауы, ал витилиго дегеніміз терінің жеке бөліктерінде пигментацияның болмауы.
• Тері бөртпелері. Бөртпелер терілік және жедел инфекциялық ауруларда кездеседі. Аллергиялық ауруларда крапивница сияқты бөрпелер шығады және қышынумен жүреді . Тамырлардың кеңеюінен теріде шектелген қызыл бөліктер орын алады, олар үлкен қызылт түстес эритемалар.
• Тері ылғалдылығы - терлеуге байланысты. Жоғарғы тершеңдік ревматизм, туберкулез, диффузды токсикалық жемсауда болады, ал терінің құрғауы микседемада, қан немесе қантсыз диабетте, іш өтуде, жалпы әлсіреуде кездеседі.
• Тері тургоры (серпімділігі) яғни тері эластикасы теріде жасуша ішілік сұйықтықтың, қан, лимфа деңгейіне және тері асты май қабатына байланысты. Тургордың төмендеуі ағзаның сусыздануында және ісіктерде кездеседі.
• Қан құйылулар.

Қан құйылулар жарақаттарда, тері және инфекциялық ауруларда және т. б. болады. Қан құйылулар сепсисте, анемияда, геморрагиялық диатездерде кездеседі. Олар теріде әртүрлі формада болады.

Шаш және тырнақты қарау

Шаштың дененің шаштан таза жерде көп өсуі эндокринді бұзылыстың болуымен сипатталады. Шаштың түсуі гипотериозға , ал уыстап түсуі сифилиске тән. Шаш тері ауруларыпда яғни фавуста, себореяда түседі. Тырнақтың сынғыштығы және қатпарлануы витаминді алмасудың бұзылысынды және жүйке жүйесінің ауруларында кездеседі.

Мүшелеп қарау

• Басты қарау. Бастың қатты үлкеюі мида судың жиналуында, микроцефалияда байқалады. Туа пайда болған сифилисте – бас сүйектің спецификалық орналасуы және жүректің аортальды ақауында бастың пульсациясы болады. Көзді қарау бірқатар симптомдарды анықтауға көмектеседі. Мысалы, диффузды токсикалық жемсауда, ботулизмде (қылилық), жүйке жүйесінің ауруларында ( көз қарашығының бір деңгейде болмауы, птоз және т. б.) көздің патологиялық өзгерістері кездеседі .
• Ауыз қуысын қарау. Ауыз қуысын қарау (аран, тіл, тістер, шырышты қабық) асқазан ауруларын, анемия, эпилепсияны және т. б. ауруларды анықтауда диагностикалық маңызы зор.

Құлақ қалқандарын қарап, сыртқы дыбыс жолдарын мұқият қарайды. Бастың шашты бөліктерінде шаштың жалпы көрінісіне, шаштың түскен бөліктеріне (микроспория), тері зақымдануларына, педикулездардың болуына немесе болмауына көңіл аударады.

• Мойынды қарау. Ұйқы артериясының пульсациясына (жүрек ақауы, тиреотоксикоз), қалқанша безге, лимфа түйіндерге көңіл аударады.
• Сүйек–бұлшык ет жүйесін қарау. Бұлшық еттер (атрофия, гипертрофия), буындар (деформация, қимылдау дәрежесі), тамырлар (веналардың варикозды кеңеюі), тырнақтар ( сынғыштақ, формаларына) жағдайын бағалау қажет. Бұлшық еттің дамуын науқастың жұмысымен немесе спортпен айналысуымен сипатталады. Жергілікті бұлшық ет атрофиясын (көбінесе аяқтарда) келесе сау мүшемен салыстыра отырып диагностика жүргізеді. Бұлшық еттің күшін және қызметінің бұзылуын анықтау өте маңызды, себебі олар жүктілік кезінде, бүйрек (эклампсия), бауыр (бауыр жетіспеушілігі), орталық жүйке жүйесінің зақымдануы (менингит), холерада және т. б. ауруларда байқалады.

Акромегалияда перифериялық сүйектердің қатты өсуі, ал рахитта сүйектердің өзгеруі, тауық көкірегі, қабырғалардың шеміршекке өту кезінде жуандауы, аяқтарының қисаюы байқалады.

Кеуде сарайын қарау.

Кеуде сарайына (конус тәрізді, эмфизематозды және т. б.), жүрек ұшы соққысына баға береді.

Алдыңғы құрсақ қуысын қарау.

Іштің формасын, өлшемін және тыныс алуда қатысуын бағалайды.

Лимфа түйіндерін қарау.

Қалыпты жағдайда лимфа түйіндері қолға сезілмейді және көрінбейді. Аурудың түріне қарай олардың көлемі бұршақтан алмаға дейін үлкеюі мүмкін. Лимфа түйіндерін қарағанда олардың ауырсынуына, жылжығыштығына, консистенциясына, терімен жалғасуына көңіл аудару керек. Көбінесе жақ асты, мойын, бұғана үсті, қолтық асты және шап түйіндері үлкееді.