Нафта

Солтүстік Американдық Еркін Сауда жөніндегі Келісім (НАФТА, NAFTA, North American Free Trade Agreement) − Канада, АҚШ және Мексика арасындағы Еуропалық Одақ модельдеріне негізделген еркін сауда жөніндегі келісім. НАФТА келісімі 1994 жылдың 1 қаңтарында күшіне енеді.

САЕСА - ның құрылуының алғышарттары

Алғашқы қадамы болып, 1947 жылғы АҚШ инвестициясын алдыңғы қатарлы канадалық экономика салаларына бағыттау мақсатында құрылған «Эббот Жоспары» есептеледі. 1959 жылы АҚШ және Канада арасында канадалық әскери техника өнеркәсібіне американдық стандарттарды енгізу мақсатындағы біріккен өнеркәсіп жөніндегі келісім жасалады.

Келесі қадам болып, 1965 жылғы басқа да салалардың интеграциясын қамтыған автомобиль жасау өнімдерін сатудағы либерализация жөніндегі келісім есептеледі. АҚШ, Канада және Мексика арасындағы сауда-саяси бірігу идеясы 1990 жж. іске асырыла бастайды. Алғашқы кезеңде мәселе энергетикалық одақты ресімдеуге байланысты болады. Осындай идея 1980 жж. Р. Рейган мен Дж. Буш тарапынан қолдау табады.

1988 жылдың қыркүйегінде қиындық туғызған үшжылдық келіссөздерден кейін американдық-канадалық еркін сауда жөніндегі келісімге (CUSFTA) қол қойылып, бұл бойынша АҚШ пен Канада 10 жыл мерзімінде еркін сауда аумағын қалыптастыруы шарт еді.

1980 жж-ғы Еуропа және Азиядағы етек алған интеграциялық үдерістерге байланысты, НАФТА-ның құрылуы жөніндегі мәселе өзектілікке ие болады. Себебі, Еуропаның бірігуіне жауап ретінде Американың, әсіресе, Солтүстік Америкалық бөлігінің бірігуі қажеттілігі айқындалады. Алайда бастапқы кезеңдерден-ақ Мексика, Канада және АҚШ НАФТА-ның рөлі мен ықпалын әржақты позициялардан қарастырады.

1988 жылғы АҚШ пен Канада арасындағы еркін сауда жөніндегі келісімді (CUSFTA) сақтай және сәйкестіре отырып, Солтүстік Американдық Еркін Сауда Ассоциациясын (NAFTA) құру туралы келісім 1994 жылдың 1 қаңтарында күшіне енеді.

Бұл келісімді Латын Америкасы нарығына одан әрі қарай ену мақсатында қолданып келе жатқан АҚШ, ұйымда жетекші орынды иеленеді.

САЕСА - ның мақсаттары

НАФТА-ның негізгі мақсаты − келісімге қатысушы мемлекеттер арасындағы тауар саудасы тосқауылын алып тастау болды. Тосқауылдық шектеулердің жартысы бірден алып тасталынса, қалғандары бірітіндеп 14 жыл ішінде жойылды.

Бұл келісім 1989 жылғы Канада және АҚШ арасындағы сауда келісімінің тереңдетілген нұсқасы болды.

Еуропалық Одақпен салыстырғанда, НАФТА мемлекетаралық әкімшілік органдарды құру немесе заң жүйесін қалыптастыру мәселелерін өзінің мақсаты ретінде санамайды. НАФТА тек қана халықаралық құқық аясындағы халықаралық сауда келісімі болып табылады. НАФТА-ның мақсаттары:

Келісімге қатысушы мемлекеттер арасындағы кедендік және төлқұжаттық тосқауылдарды алып тастау және тауар мен қызметтер қозғалысын реттеу;
Еркін сауда аумағында әділ бәсекелестікті құру мен ержелерін демеу;
Келісімге мүше мемлекеттерге инвестицияларды тарту;
Интеллектуалдық меншіктің құқығын қорғау мен әсерлі қорғанысын қамтамасыз ету;
Жүзеге асыру мақсатындағы келісімді қолдану мен билік және белестерді бірігіп шешу мәселелерінде енгізу механизмдерін жасау;
Келісімнің ұлғаюы және жетілуі мақсатындағы болашақ үшжақты, аймақтық әрі халықаралық кооперация негіздерін қалау;
Бірегей континенталдық нарықты қалыптастыру.

САЕСА - ның құрылымы

Еркін сауда жөніндегі комиссия;
Секретариат.

Аймақтық блоктарды салыстыру

2004 жыл

Аймақтық блок ^[1]	Көлемі (км²)	Халық саны	ЖІӨ (PPP) ($US млн.)	Жан басына шаққанда ($US)	Қатысушы елдер
ЕАСТ (EFTA)	529,600	12,233,467	471,547	38,546	4
ЕС (EU)	4,325,675	496,198,605	12,025,415	24,235	27
ЕврАзЭС (EurAsEC)	20,789,100	208,067,618	1,689,137	8,118	6
СААРК (SAARC)	5,136,740	1,467,255,669	4,074,031	2,777	8
ССАГПЗ (GCC)	2,285,844	35,869,438	536,223	14,949	6
НАФТА (NAFTA)	21,588,638	430,495,039	12,889,900	29,942	3
АСЕАН (ASEAN)	4,400,000	553,900,000	2,172,000	4,044	10
PARTA	528,151	7,810,905	23,074	2,954	14+2 3
КАРИКОМ (CARICOM)	462,344	14,565,083	64,219	4,409	14+1 3
CSN	17,339,153	370,158,470	2,868,430	7,749	10
CACM	422,614	37,816,598	159,536	4,219	5
Agadir	1,703,910	126,066,286	513,674	4,075	4
ВАС (EAC)	1,763,777	97,865,428	104,239	1,065	3
COMESA	3,779,427	118,950,321	141,962	1,193	5
ЭКОВАС (ECOWAS)	5,112,903	251,646,263	342,519	1,361	15
ЦАВЭС (CEMAC)	3,020,142	34,970,529	85,136	2,435	6
SACU	2,693,418	51,055,878	541,433	10,605	5

БҰҰ ж/е салыстыру үшін елдер ^[2]	Көлемі (км²)	Халық саны	ЖІӨ (PPP) ($US млн.)	Жан басына шаққанда ($US млн.)	Әкімшілік бірліктер саны
БҰҰ	133,178,011	6,411,682,270	55,167,630	8,604	192
Бразилия	8,514,877	187,560,000	1,616,000	8,600	27
Германия	357,050	82,438,000	2,585,000	31,400	16
Канада	9,984,670	32,507,874	1,165,000	35,200	13
Қытай ^[3]	9,596,960	1,306,847,624	10,000,000	7,600	33
Үндістан	3,287,590	1,102,600,000	4,042,000	3,700	35
Ресей	17,075,200	143,782,338	1,723,000	12,100	85
АҚШ	9,631,418	296,900,571	12,980,000	43,500	50
Жапония	377,873	128,085,000	4,220,000	33,100	47

Қайнар көзі: CIA World Factbook (2005), World Economic Outlook Database (IMF).

Ескертулер

↑ Тек қана толық мүшелердің өте белсенді блоктарының мәліметтері қарастырылған.
↑ Жер көлемі, халық саны және ЖІӨ (PPP) жөнінен айтарлықтай ірі елдер.
↑ ҚХР-ға қатысты мәліметтер Гонконг, Макао және Тайваньнің бақылауындағы территорияларды қамтымайды.

[1] Тек қана толық мүшелердің өте белсенді блоктарының мәліметтері қарастырылған.

[2] Жер көлемі, халық саны және ЖІӨ (PPP) жөнінен айтарлықтай ірі елдер.

[3] ҚХР-ға қатысты мәліметтер Гонконг, Макао және Тайваньнің бақылауындағы территорияларды қамтымайды.

[1]

[2]

[3]