Нед Келли

Э́двард (Нед) Ке́лли ағылш. Edward "Ned" Kelly; 3 маусым 1854жылы - 11 қараша 1880, Мельбурн) — австралиялық бушрейнджер (қарақшы), банктерді тонау ісімен және полицей қызметкерлерін өлтірумен танымал. Көптеген заңбұзушылықтар жасағаны үшін, дарға асу арқылы өлтірілген. Нед Келлидің "аса мейірімді қарақшы" екендігі және ерлігі туралы аңыздар мен балладалар оның тірі кезінде-ақ тараған, аңыздар австралия фольклорының ажырамас бөлшегі іспеттес еді. Нед Келли туралы ел ішінде түрлі көзқарас қалыптасқан: австралиялықтардың кейбірі оны безбүйрек қанішер санаса, басқа бөлігі оны отарлық билікке қарсы тұлға ретінде санайды.

Нед Келлиді өлтірер алдында

Жастық шағы

Недтің әкесі ирландиялық Джон (Рэд) Келли екі шошқаны ұрлағаны үшін, Ван-Димен жеріне (қазіргі Тасманияға) жер аударылған; бес жылғы каторгадан босағаннан кейін, ол Викторияның бір түкпіріне қоныс аударып, жергілікті фермердің қызы әрі ирландиялық Эллен Квиннге үйленді. Нед отбасында үшінші бала (сегіз баланың ішінде) болатын. Ол жергілікті мектепте бастауыш білім алды, күшітілігімен және батылдығымен ерекшеленді (бірде суға батып бара жатқан баланы құтқарды). Нед 12 жасқа толғанда, оның әкесін бұзау ұрлады деп айыптады; алайда бұған дейін жаман атты болғаны болмаса, оны олай айыптауға анау айтқан негіз болмаған еді. Джон Келлиді 25 фунт айыппұл төлейді деген шешім шығарылды. Ондай ақшасы болмаған Джон амалдың жоғынан жазасын түрмеде өтейді және сол жерде 1866 жылы 27 желтоқсанда қайтыс болады. Отарлық соттың әділетсіздігі мен қатыгездігі Нед Келлиге қатты әсер етті. Жас кезінде ол әрдайым құтырған мінезі үшін жазаланып жүрді:14 жасында Недті шошқа өсіруші-қытайлықты ұрғаны үшін 10 күнге қамап қойды; 15 жасында ол қаңғыған саудагермен төбелескені үшін және Гарри Пауэр деген қарақшымен ынтымақтасты деген күдікпен аз уақытқа түрмеге түсті. 16 жасында "жас бушрейнджер" деген жаман атаққа ие болған Нед Келли ұрланған атқа мініп жүрген оны қамамақ болған полицей қызметкерін ұрғаны үшін 3 жыл бас бостандығынан айырылды (Нед атты басқа адамнан сұрап алған болатын және ұрлыққа қатысы болмаған). Алайда Недтің аға-інілері тура осыған ұқсас жағдайларда қамауға алынды. Бостандыққа шыққаннан кейін Нед ағаларымен, анасымен және өгей әкесі калифорниялық Джорджем Кингпен бірге мал ұрлығын кәсіп ете бастады.

Өмір жолы

Нед Келлидің сауыты

Нел Келлидің танымал болуына жол салған констебль Александр Фицпатрик болды: 1878 жылы 15 сәуірде ол полиция бөлімшесіне оқ тесіп өткен қолымен кіріп, бұған Келли әулетін кінәлады, оның айтуынша олар қарулы шабуыл ұйымдастырды. Айыпталушының сөзі бойынша, Фицпатрик Недтің кіші қарындасы Кейттің мазасын алды, сол үшін де соққыға жығылды; олар ататын қару қолданбады. Алайда сот Эллен Келли мен олардың екі сыбайласын бас бостандығынан айырды. Нед бұл кезде Жаңа Оңтүстік Уэльсте қашып жүрген болатын. Сот шешімінен кейін Нед ағасы Дэнмен бірге тонаушылардың жаңа тобын ұйымдастырады. Полиция оларды іздестіріп жүрді;  25 қазанда Нед пен Дэн Стингибарк орманындағы бұларға құрылған қақпанды алдын ала біліп, констебльдерді тірідей қолға түсірмек болады, алайда олардың ойы іске аспай, екі полицей қызметкері ажал құшады. Осы жағдайдан кейін Виктория провинциясының парламенті Нед Келли мен оның сыбайластарын заңсыз әрекеттерге барды деп акті қабылдады.

1878 жылдың аяғында Келли австралия территориясындағы ағылшын отарлау билігінің басынушылығын, ағылшын полисмендерінің ағылшын және ирландиялық келімсектерді келемеждеуін әшкерелейтін және заңсыздыққа қарсы күресуге үндейтін   танымал ашық хатын жазды. Хатты билік басындағылар жасырып келді, тек 1930 жылы жарияланды. Хат қолмен жазылған еді.  

1878 жылғы және 1879 жылдың ақпанындағы аты шулы екі оқиға "Келли бандасының" атағын аспандатты. Бұл қарақшылық шабуылды сансыз кинематографиялық тұрғыдан егжей-тегжей көрсетудің арқасында олардың аты аңызға айналды Банда мүшелері өздерінің кепілге алған адамдарына алкогольдік сусындар берді,  оларға аттармен түрлі трюктер көрсетіп, сауық-сайран құрғызды, жартылай жалаңаш полицей қызметкерлерін камераға қамап қойды және олардың формасын өздері киіп алды, банкті тонап, қалалықтардың кепілдік қағаздарын жағып жіберді, сөйтіп олардың қарызын жойып отырды. Екі банкті тонағаннан кейін, банда мүшелерінің әрқайсысының басына сыйақыға 16000 австралия доллары тағайындалды.  Банда мүшелері оқтан қорғану үшін, оқ өтпейтін темір сауыт дайындады. Нед сауытпен қатар дулыға да жасатты. 

Олар осы уақыт аралығында бірнеше адамды өлтірді: көбінесе оларды ұстауға тырысқан полицей қызметкерлерін, сонымен қатар өз жолдастарын полицей қызметкерлеріне сатып кеткен банданың бір мүшесін де өлтірді.  Шынын айтқанда, Недтің мұндай іс-әрекеттері көптеген австралиялықтарды ол туралы отарлау жүйесіне қарсы шыққан батыр ретінде көрулеріне кедергісін келтірді, керісінше, қатардағы қылмыскер ретінде санады.  Көбінесе Недтің өз-өзін ұстау әдебі мен тартымды келбеті оның романтикалық образын қалыптастырды. 

Ондаған жылдар бойы Австралияда оны қатыгез қылмыскер не британдық отарлау билігімен күресуші ретінде санау туралы дау тоқтамады. .

Өлімі

1880 жылы 11 қарашада Мельбурнде бандит әрі қауіпті бүлікші ретінде айыпталып, дарға асылды, Келлидің қазасына қарсы 32000 австралиялықтардың жазған  петициясына (үкіметке берілетін ұжымдық арнаулы өтініш) қарамастан, оны дарға асты. Келли түрменің зиратында ортақ молаға жерленді. 2011 жылы  ДНК-тесті арқылы оның сүйегін анықтай алды . Оның ұрпақтары билік басынан Келлидің сүйектерін қайтаруды талап етті.

Ол туралы фильдер

• Подлинная история банды Келли (1906);
• Нед Келли (1970) —  Нед Келли рөлінде  Мик Джаггер;
• Банда Келли (2003).

Нед туралы әдеби шығарма

• «Шантарам» (Грегори Дэвид Робертс);
• «Истинная история шайки Келли» (Питер Кэри) — Букер премиясы, 2001 жыл.