Нидерландтағы парламент сайлауы (2023)
Өкілдер палатасының мүшелерін сайлау үшін Нидерландта мерзімінен бұрын парламенттік сайлау 2023 жылдың 22 қарашасында өтті. Сайлау 2025 жылы өтеді деп күтілген, бірақ мерзімінен бұрын сайлау 2023 жылдың 7 шілдесінде қазіргі премьер-министр Марк Рютте өзінің коалициясы өсіп келе жатқан көші-қонмен қалай күресуге болатындығы туралы келісе алмағаннан кейін өз үкіметінің отставкаға кететінін жариялағаннан кейін тағайындалды.[1]
| ||||||||||||||
| Нидерландтың кезектен тыс парламент сайлауы | ||||||||||||||
| Өкілдер палатасындағы барлық 150 орын Көпшілігіне 76 орын қажет | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 22 қараша 2023 | ||||||||||||||
| Сайлау түрі | Парламенттік сайлау | |||||||||||||
| Сайлау органы және нәтижелер | ||||||||||||||
| Тіркелгендер | 13 473 750 | |||||||||||||
| Сайлаушылар саны | 10 475 203 | |||||||||||||
| 77,75 % ▼ −1 | ||||||||||||||
| Жарамды дауыстар саны | 10 432 726 | |||||||||||||
| Бос және жарамсыз дауыстар | 42 477 | |||||||||||||
.jpg){kind=small}
|
PVV – Герт Вилдерс | |||||||||||||
| Дауыс | 2 450 855 | |||||||||||||
| 23,49 % | ▲ +12,7 | |||||||||||||
| Алынған орын | 37 | ▲ +20 | ||||||||||||
|
GL-PvdA – Франс Тиммерманс | |||||||||||||
| Дауыс | 1 643 032 | |||||||||||||
| 15,75 % | ▲ +4,9 | |||||||||||||
| Алынған орын | 25 | ▲ +8 | ||||||||||||
|
VVD – Дилан Йешилгөз-Зегериус | |||||||||||||
| Дауыс | 1 589 518 | |||||||||||||
| 15,24 % | ▼ −6,6 | |||||||||||||
| Алынған орын | 24 | ▼ −10 | ||||||||||||
|
NSC – Питер Омциг | |||||||||||||
| Дауыс | 1 343 292 | |||||||||||||
| 12,88 % | ▲ +12,9 | |||||||||||||
| Алынған орын | 20 | ▲ +20 | ||||||||||||
.jpg){kind=small}
|
D66 – Роб Йеттен | |||||||||||||
| Дауыс | 656 290 | |||||||||||||
| 6,29 % | ▼ −8,7 | |||||||||||||
| Алынған орын | 9 | ▼ −15 | ||||||||||||
|
BBB – Кэролайн ван дер Плас | |||||||||||||
| Дауыс | 485 551 | |||||||||||||
| 4,65 % | ▲ +3,7 | |||||||||||||
| Алынған орын | 13 | ▲ +12 | ||||||||||||
.jpg){kind=small}
|
CDA – Анри Бонтенбал | |||||||||||||
| Дауыс | 345 822 | |||||||||||||
| 3,31 % | ▼ −6,2 | |||||||||||||
| Алынған орын | 5 | ▼ −10 | ||||||||||||
.jpg){kind=small}
|
SP – Лилиан Марейниссен | |||||||||||||
| Дауыс | 328 225 | |||||||||||||
| 3,15 % | ▼ −2,8 | |||||||||||||
| Алынған орын | 5 | ▼ −4 | ||||||||||||
.png){kind=small}
|
Денк – Стефан ван Барле | |||||||||||||
| Дауыс | 246 765 | |||||||||||||
| 2,37 % | ▲ +0,3 | |||||||||||||
| Алынған орын | 3 | ► 0 | ||||||||||||
|
Басқа партиялар | |||||||||||||
| Дауыс | 1 343 314 | |||||||||||||
| 13,61 % | ▼ −3,5 | |||||||||||||
| Алынған орын | 15 | ▼ −5 | ||||||||||||
| Аумақтар бойынша дауыстар бөлінісі | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Нидерланд премьер-министрі | ||||||||||||||
| Босатушы | Сайланған | |||||||||||||
| Марк Рютте VVD |
Дик Схоф Тәуелсіз | |||||||||||||
| Сайты | ||||||||||||||
өңдеу  |
||||||||||||||
Бұл ретте, Марк Рютте өзінің партиясын сайлауға апармайтынын және ол саясаттан кететінін мәлімдеді.[2] Бұл Нидерланд тарихындағы жаңа стандарт бойынша өткізілген алғашқы парламенттік сайлау.
Еркіндік партиясы 23,6 % дауыспен және 150-ден 37 орынмен сенімді жеңіске жетті, бұл басқа партияларға қарағанда әлдеқайда көп.[3]
Сайлау алдындағы саяси жағдай
өңдеу2021 жылғы парламенттік сайлау Рюттенің төртінші кабинетінің құрылуына әкелді, оның құрамына Еркіндік пен демократия үшін халықтық партия (VVD), Христиан-демократиялық шақыру (CDA), Демократтар 66 (D66) және Христиан одағы (CU) кірді. Марк Рютте премьер-министр қызметін жалғастырды.[4]
Үкімет 2023 жылдың 7 шілдесінде төрт партия қарулы қақтығыстан қашқан босқындар үшін отбасылардың бірігуін шектеу туралы келісе алмағаннан кейін отставкаға кетті.[1][5].
Партия басшылығының ауысуы
өңдеу2023 жылдың 10 шілдесінде премьер-министр Марк Рютте бұдан былай VVD-дің жетекші кандидаты ретінде сайлауға түспейтінін және жаңа министрлер кабинеті ант берген кезде саясаттан кететінін мәлімдеді. Басқа партия және Парламент жетекшілері де оралмайтындықтарын мәлімдеді, соның ішінде Сигрид Кааг (D66), Вопке Хукстра, Питер Херма (екеуі де CDA),[6] Аттье Куйкен (Еңбек партиясы),[7] Кис ван дер Стайж (SGP),[8] Фарид Азаркан (DENK),[9], Лиана ден Хаан (партиясыз),[10] Нилюфер Гундоган (партиясыз)[11] және Сильвана Симонс (BIJ1).[12] «Жасыл солшылдар» партиясының жетекшісі Йессе Клавер ол парламент мүшесі болып қалғысы келсе де, Альянс көшбасшысына үміткер болмайтынын мәлімдеді «Еңбек партиясы — Жасыл солшылдар». Сонымен қатар, Вера Бергкамп, қазіргі Өкілдер палатасының спикері қайта сайлауға түспейді.[13]
Сайлау жүйесі
өңдеуСайлау туралы заңның C.1, C.2 және C.3 баптарына сәйкес палатаға сайлау әр төрт жыл сайын наурыз айында өткізіледі. Өкілдер палатасының 150 мүшесі ашық тізімдер бойынша пропорционалды өкілдік жүйесі бойынша сайланады. Тізім алған орындардың саны Д'Ондт әдісімен анықталады, бұл іс жүзінде 1/150 (0,67 %) дауыс беру шегіне әкеледі. Сайлаушылардың таңдаулы дауыс беру мүмкіндігі бар. Тізім жеңіп алған орындар алдымен сайлау тізіміндегі орнына қарамастан, басым дауыс беру кезінде бір орынға қажетті дауыс санының кемінде 25 пайызын (іс жүзінде жалпы дауыс санының 0,17 %) алған кандидаттар арасында бөлінеді. Егер тізімдегі бірнеше үміткер осы шекті еңсерсе, олардың тәртібі алынған дауыстар санына байланысты анықталады. Қалған орындар кандидаттар арасында сайлау тізіміндегі орнына сәйкес бөлінеді.[14]
Сауалнамалары
өңдеу
Нәтижелері
өңдеу.jpg)
Герт Вилдерстің Еркіндік партиясы (PVV) партиясы 150 орындық парламентте 37 орынға ие болды, бұл 2021 жылғы алдыңғы сайлаудан екі есе көп. Еңбек партиясы — Жасыл солшылдар (GL-PvdA) 25 мандатпен екінші орынға ие болды. Еркіндік пен демократия үшін халықтық партия (VVD) 24 орынмен үшінші орынға ие болды. Жаңа қоғамдық келісім (NSC) 20 орынмен төртінші орынға ие болды.[15]
 | ||||||||
| Партиясы | Дауыс | % | Орын алынды | +/– | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Еркіндік партиясы | 2 450 855 | 23,49 | 37 | ▲ 20 | ||||
| Еңбек партиясы — Жасыл солшылдар | 1 643 073 | 15,75 | 25 | ▲ 8 | ||||
| Еркіндік пен демократия үшін халықтық партия | 1 589 518 | 15,24 | 24 | ▼ 10 | ||||
| Жаңа қоғамдық келісім | 1 343 292 | 12,88 | 20 | жаңа | ||||
| Демократтар 66 | 656 290 | 6,29 | 9 | ▼ 15 | ||||
| Фермерлік-азаматтық қозғалысы | 485 551 | 4,65 | 7 | ▲ 6 | ||||
| Христиан-демократиялық шақыру | 345 821 | 3,31 | 5 | ▼ 10 | ||||
| Социалистік партия | 328 225 | 3,15 | 5 | ▼ 4 | ||||
| Денк | 246 764 | 2,37 | 3 | ▬ | ||||
| Жануарларды қорғау партиясы | 235 148 | 2,25 | 3 | ▼ 3 | ||||
| Демократия үшін форум | 232 963 | 2,23 | 3 | ▼ 5 | ||||
| Реформалық партия | 217 270 | 2,08 | 3 | ▬ | ||||
| Христиан Одағы | 212 532 | 2,04 | 3 | ▼ 2 | ||||
| Вольт Нидерланды | 178 802 | 1,71 | 2 | ▼ 1 | ||||
| JA21 | 71 345 | 0,68 | 1 | ▼ 2 | ||||
| Нидерландтар мүддесі | 52 913 | 0,51 | 0 | жаңа | ||||
| 50PLUS | 51 043 | 0,49 | 0 | ▼ 1 | ||||
| BIJ1 | 44 253 | 0,42 | 0 | ▼ 1 | ||||
| Сплинтер | 12 838 | 0,12 | 0 | ▬ | ||||
| Пират партиясы-Жасылдар | 9117 | 0,09 | 0 | ▬ | ||||
| Нидерланд жоспармен | 5487 | 0,05 | 0 | жаңа | ||||
| Нидерланд үшін бірге | 5325 | 0,05 | 0 | жаңа | ||||
| LEF – Жаңа ұрпақ үшін | 5122 | 0,05 | 0 | жаңа | ||||
| Либертариандық партиясы | 4152 | 0,04 | 0 | ▬ | ||||
| Спорт партиясы | 3966 | 0,04 | 0 | жаңа | ||||
| Негізгі табыс үшін саяси партия | 1038 | 0,01 | 0 | жаңа | ||||
| Барлығы | 10 432 726 | 100,00 | 150 | |||||
| Жарамды бюллетень | 10 432 726 | 99,59 | ||||||
| Жарамсыз бюллетень | 19 655 | 0,19 | ||||||
| Бос бюллетень | 22 822 | 0,22 | ||||||
| Барлығы бюллетень | 10 475 203 | 100,00 | ||||||
| Сайлаушылардың қатысуы | 13 473 750 | 77,75 | ||||||
| Дереккөз: Kiesraad | ||||||||
Салдары
өңдеуСаяси талдау
өңдеуХалықаралық БАҚ сайлау нәтижелерін «Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Нидерланд саясатындағы ең үлкен саяси сілкіністердің бірі» деп сипаттады[16] және Еркіндік партиясының (PVV) сенімді жеңісі ретінде[17][18][19] Көптеген сарапшылар PVV-нің көтерілуі Герт Вилдерстің сайлауға бірнеше апта қалғанда пікірталаста керемет өнер көрсетуінің арқасында болды деп болжады. Көші-қон сайлау науқанының ең үлкен мәселесі болған кезде, бұл Вилдерс пен оның партиясының сайлаушылар алдында тартымдылығын арттыруға көмектесті.[20] Кейбір саяси журналистер Вилдерс өзінің кейбір мәлімдемелерін жеңілдету арқылы кеңірек қолдау ала алды және пікірталас барысында «бүкіл Нидерланд халқының премьер-министрі» болатынын мәлімдеді.[21] Басқалары сайлау алдында Питер Омцигтің FVD, JA21, BBB және NSC сияқты мекемеге қарсы және балама PVV-ге қарсы жаңа партиялардың дем шығарғанын және сайлаушылар олармен тәжірибе жасап, PVV-ге таңдау жасап, шешім қабылдағанын атап өтті. Бұл Вилдерс күшті және дәйекті саяси қайраткер.[22]
GroenLinks-PvdA коалициясының жетекшісі Франс Тиммерманс көптеген оңшылдарға ұнамайды және VVD және NSC PVV-мен де, GL-PvdA-мен де ынтымақтастықты тікелей жоққа шығармағандықтан, бұл Тиммерманның премьер-министрінің алдын алу үшін Вилдерс айналасында оңшыл сайлаушылардың шоғырлануына әкелді.[23] Наурыз айындағы провинциялық сайлаудағы шыңнан гөрі Фермерлік-азаматтық қозғалысының танымалдығы төмендеді, олардың көптеген сайлаушылары NSC немесе PVV-ге артықшылық берді, өйткені азот шығарындылары мәселелері олар үшін науқанның екінші тақырыбы ғана болды.[24]
Нидерландтағы парламенттік сайлауды 38 саясаттанушы мен әлеуметтанушы жүргізген зерттеу көші-қон сайлаушылар арасында ең үлкен алаңдаушылық тудыратынын растады, бұл PVV сайлауында жеңіске жетті. Сонымен қатар, зерттеушілер сайлаушылардың үштен бірі науқан кезінде, соның ішінде әртүрлі идеологиялық блоктарда қалаған партиясын ауыстырды деген қорытындыға келді. Соңғысы ішінара саясаткерлерге деген сенімнің төмендігінен туындады. Зерттеуге сәйкес, көптеген сайлаушылар, әсіресе PVV-ге дауыс бергендер — алдыңғы саяси дағдарыстарды ескере отырып, күшті көшбасшыны қолдады.[25]
Реакция
өңдеуВилдерс партиясының сәтті өнерін Венгрия премьер-министрі Виктор Орбан мен Марин Ле Пен, Маттео Сальвини, Андре Вентура, Элис Вайдель, Том Ван Грикен мен Сантьяго Абаскаль сияқты бүкіл Еуропадағы оңшыл көшбасшылар қарсы алды.[26][27]
Қазіргі коалициялық үкіметтің барлық партиялары осы сайлауда орындарынан айырылды. Солардың бірінің жетекшісі, D66 партиясы Роб Йеттен коалицияның аға серіктесі VD партиясын және оның жетекшісін сәтсіздікке ұшыратты деп айыптады Дилан Йешилгөз-Зегериус. Ешилгез өзінің партиясының стратегиясы PVV-дің жетістігіне кінәлі екенін жоққа шығарып: «VVD PVV-ді керемет еткен жоқ. Мұны сайлаушылар жасады».[28]
Үкіметті қалыптастыру
өңдеуЖаңа кабинеттің құрылуы 2023 жылғы 22 қарашадағы сайлаудан кейін Еркіндік партиясы (PVV), Еркіндік пен демократия үшін халықтық партия (VVD), Жаңа қоғамдық келісім (NSC) және Фермерлік-азаматтық қозғалысы (BBB) арасындағы сайлаудан кейін басталды. NSC және VVD VVD-мен бірге басқарғысы келмеді, өйткені оның кейбір ұстанымдары заң үстемдігі принципіне қайшы келді. Бір жарым айдан кейін қаржылық келіспеушіліктерге байланысты шиеленіс 6 ақпанда NSC жаңа үкімет құру туралы келіссөздерден бас тартты. 15 мамырда PVV, VVD, NSC және BBB қатысатын парламенттен тыс кабинет құру туралы шешім қабылданды. 28 мамырда мемлекеттік қызметші Дик Схоф (тәуелсіз) премьер-министр болып тағайындалды. 2 шілдеде жаңа министрлер кабинетінің 29 мүшесі ант берді.[29]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b Dutch premier resigns because of deadlock on thorny issue of migration, paving way for new elections (ағыл.). AP News (7 July 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 8 шілде 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Rutte stopt als partijleider VVD en kondigt vertrek aan uit politiek (нид.). nos.nl (10 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 шілде 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Zetelverdeling Tweede Kamer (нид.). NOS. Басты дереккөзінен мұрағатталған 1 желтоқсан 2023. Тексерілді, 24 қараша 2023.
- ↑ Huwelijk van kabinet-Rutte IV was gedoemd te mislukken (нид.). nos.nl (7 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 15 шілде 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Hoe Rutte vriend en vijand verraste: reconstructie van de val van Rutte IV (нид.). nos.nl (8 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 шілде 2023.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Ook CDA-fractievoorzitter Heerma wil niet op kieslijst (нид.). nos.nl (10 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 тамыз 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Attje Kuiken (PvdA) keert niet terug in de Tweede Kamer: 'Ik heb het fantastisch gehad (нид.). AD.nl (18 тамыз 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 тамыз 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Pim van den Dool. Met het vertrek van Kees van der Staaij verliest het parlement een schat aan ervaring en gezag (nl-NL), NRC (25 тамыз 2023). Тексерілді 24 қыркүйектің 2023.
- ↑ DENK-voorman Farid Azarkan stopt: 'Tijd om andere dingen te gaan doen (нид.). AD.nl (24 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 қыркүйек 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Ook ex-50Plus-Kamerlid Den Haan stopt: 'De huidige politiek is lelijk' (нид.). nos.nl (13 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 13 шілде 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Tweede Kamerlid Gündogan (ex-Volt) keert na verkiezingen niet terug (нид.). nos.nl (23 тамыз 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 9 қыркүйек 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Ook Sylvana Simons (Bij1) verlaat Haagse politiek (нид.) (24 шілде 2023).(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Kamervoorzitter Vera Bergkamp verlaat politiek na verkiezingen (нид.). RTL Nieuws (24 тамыз 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 27 тамыз 2023.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 қыркүйек 2023.
- ↑ Nederland, Parlementsverkiezingen, 15 maart 2017: Eindrapport (Report). OSCE/ODIHR. 2017-06-07. Archived from the original on 2020-10-24. Retrieved 2017-10-28.
- ↑ Jon Henley, Sauer Pjotr, Boztas Senay Far-right party set to win most seats in Dutch elections, exit polls show (ағыл.). The Guardian (22 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 қараша 2023. Тексерілді, 22 қараша 2023.
- ↑ Mike Corder, Raf Casert In a shock for Europe, anti-Islam populist Geert Wilders records a massive win in Dutch elections (ағыл.) (22 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 қараша 2023. Тексерілді, 21 шілде 2024.
- ↑ Claire Moses Far-Right Icon Predicted to Win Dutch Elections (en-US). The New York Times (22 қараша 2023). — «Instead, it appeared, the disaffected sought a more dramatic change than usual and gravitated toward Mr. Wilders, delivering a relative landslide for the far right for the first time in a national election for the House of Representatives.» Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 қараша 2023. Тексерілді, 23 қараша 2023.
- ↑ Far-right, anti-Islam Wilders on course for Dutch landslide (ағыл.). France 24 (22 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қараша 2023. Тексерілді, 23 қараша 2023.
- ↑ Exit poll says Dutch anti-Islam populist wins most votes with a landslide margin (ағыл.) (22 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қараша 2023. Тексерілді, 23 қараша 2023.
- ↑ Lisa O'Carroll Tax, healthcare, immigration: why Dutch people voted for Geert Wilders (en-GB) (23 қараша 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 қараша 2023. Тексерілді, 25 қараша 2023.
- ↑ Senay Boztas Offensive, hostile and unrepentant: Geert Wilders in his own words (ағыл.). The Guardian (24 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 қараша 2023. Тексерілді, 26 қараша 2023.
- ↑ Are the Dutch set for a sharp turn to the Right? (ағыл.). UnHerd. Басты дереккөзінен мұрағатталған 27 қараша 2023. Тексерілді, 26 қараша 2023.
- ↑ Benedikt Stöckl Timmermans candidacy for Dutch PM angers right-wing (en-GB). EurActiv (21 шілде 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 қараша 2023. Тексерілді, 25 қараша 2023.
- ↑ Paul Tullis Nitrogen wars: the Dutch farmers' revolt that turned a nation upside-down (en-GB). The Guardian (16 қараша 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 қараша 2023. Тексерілді, 25 қараша 2023.
- ↑ Guus Valk, Aharouay Lamyae Meer en meer mensen in Nederland verlangen naar een sterke leider – en nog 4 lessen uit het Nationaal Kiezersonderzoek (нид.). NRC Handelsblad (10 шілде 2024). Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 шілде 2024. Тексерілді, 11 шілде 2024.
- ↑ Helen Sullivan European far-right leaders celebrate Geert Wilders' party leading Dutch election exit polls (en-GB). The Guardian (23 қараша 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қараша 2023. Тексерілді, 23 қараша 2023.
- ↑ Laura Hülsemann, Nicolas Camut, Pierre Emmanuel Ngendakumana Euroskeptics applaud shock Wilders win in Dutch election. Politico Europe (23 қараша 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 қараша 2023. Тексерілді, 26 қараша 2023.
- ↑ D66 leader blames VVD for late Wilders surge to apparent election victory (ағыл.). NL Times. ANP (23 November 2023). Басты дереккөзінен мұрағатталған 1 желтоқсан 2023. Тексерілді, 25 қараша 2023.
- ↑ Schoof I Cabinet sworn in by King Willem-Alexander (ағыл.). NL Times (2 July 2024). Тексерілді, 21 шілде 2024.