Никколо Макиавелли
Никколо ди Бернардо дей Макиавелли (итал. Niccolò di Bernardo dei Machiavelli; 3 мамыр 1469 жыл, Флоренция – 21 маусым 1527 жыл, сонда) — италиялық философ, жазушы, саясаткер- флоренциялық дипломат, саяси теоретик, саяси биліктің жаңа тарихтағы алғашқы аналитигі.
| Никколо Макиавелли | |
| итал. Niccolò di Bernardo dei Machiavelli | |
 | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Шығармашылығы | |
| Мектеп/дәстүр |
Ренессанс гуманизмы, саяси реализмы, классикалық республиканизм |
| Бағыты | |
| Кезең |
Ренессанс философиясы |
| Негізгі қызығушылығы |
Саясат, саяси философия, тарих |
| Қолтаңбасы |
|
Биографиясы
өңдеу1469 жылы Флоренция қала-мемлекетінің маңындағы Сан-Кашано елді мекенінде Бернардо ди Никколо Макиавелли (1426—1500) адвокатының және Бартоломмея ди Стефано Нелидің (1441—1496) отбасында туған. Никколодан басқа отбасында екі үлкен апасы - Примавера (1465), Маргарита (1468), және Тотто (1475) атты кіші інісі болған[1]. Жас кезінде латын және италиялық классикалық шығармаларымен толық танысқан, Тит Ливий, Иосиф Флавий, Цицеронның, Макробийдің еңбектерін зерттеген, ежелгі грек тілін оқымағанмен, Фукидид, Полибий және Плутархтың шығармаларының латынша аудармаларым зерделеп оқыған[2].
Саясатқа жас кезінен қызыққанына Римдағы флорецияның елшісі болған Рикардо Бекки атты досына 1498 жылдың 9 наурызында жазылған хаты куә. Хатында жас Макиавелли Джироламо Савонароланың саяси іс-әрекеттеріне сипаттама берген. Тағы біздің уақытқа дейін сақталып қалған хат - 1497 жылдың 2 желтоқсанында кардинал Джованни Лопесқа жазған хаты. Хатында Макиавелли жер дауы туралы жазған.
Негізгі идеялары
өңдеуОның негізгі идеясы — мемлекетте адамдар арасындағы жеке қатынастарды реттеуші этикадан басқа принциптер болуы керек. Негізгі бағыт — билікке жету және реттеу. Сондықтан, Макиавелли бойынша, басшы жағдайға байланысты әрекет етуі қажет.
Макиавеллидің ("Тит Ливийдің бірінші декадаға ой-толғаныстары", "Әмірші", "Әскери өнер туралы" және т.б.) шығармалары Жаңа дәуірдің саяси-құқықтық идеологиясына негіз болды. Макиавелли:
|
Өткенді зерттеу — болашақты болжауға немесе көнелердің мысалымен осы шақтағы пайдалы іс-әрекеттердің құралы мен тәсілдерін анықтауға мүмкіндік береді | 
|
,
— деп түйді. Макиавелли мемлекетті (оның нысанына қарамастан) үкімет пен азаматтар арасындағы олардың қорқуы мен жақсы көруіне тірелетін қатынас ретінде қарастырды. Егерде үкімет қастандықтар мен наразылықтарға итермелемесе, егерде қол астындағы азаматтардың қорқуы өшпенділікке, ал жақсы көруі жек көруге айналмаса, онда мемлекет мызғымайды деп жазады.
Макиавелли — үкіметтің қол астындағы азаматтарға әмір бере білуінің шынайы қабілеттеріне басты назар аударады. "Әмірші" кітабында және басқа да шығармаларында италиялық және басқа да мемлекеттердің тарихы мен сол заманғы тәжірибесі мысалында адамдар мен әлеуметтік топтардың құштарлықтары мен ұмтылыстары туралы тұжырымдарына негізделген бірқатар ережелер, тәжірибелік ұсынымдар бар. Макиавелли мемлекет мұраты мен оның беріктігінің негізін — жеке тұлғаның қауіпсіздігі мен меншіктерінің мызғымастығы деп санады. Жекеменшіктің мызғымастығын, сол сияқты жеке тұлғаның қауіпсіздігін Макиавелли бостандықтың игілігі деп атады, мемлекеттің мұраты мен оның беріктігінің негізі деп есептеді. Оның ілімі бойынша, бостандық игілігі республикада неғұрлым жақсы қамтамасыз етіледі. Макиавеллидің мемлекеттің пайда болуы және басқару нысандарының иірімдері туралы идеяларын қайта жаңғыртады; антикалық авторлардың ізімен аралас (монархиядан, аристократиядан және демократиядан тұратын) нысанды дұрыс біледі.
Макиавелли ілімінің ерекшелігі оның аралас республиканы күресуші әлеуметтік топтардың ұмтылыстары мен мүдделері келісімінің нәтижесі және құралы деп есептеуінде.
Макиавелли халықтың бұзылғандығы туралы тарихшылардың ортақ пікірін жоққа шығаруға тырысты. Бұқара халық өміршілерден гөрі тұрақтырақ, адал, дана және пайымдағыш. Егерде жеке билеуші өмірші заңды дұрыс құрса, жаңа құрылыстар мен жаңа мекемелерді құрайтын болса, халық сол құрылған құрылысты сақтайды. Халық жалпы мәселелерде көп қателессе де, жеке мәселелерде өте сирек қателеседі. Ақсүйектердің халықтан айырмашылығы бар, оны Макиавелли мемлекеттің болмауы мүмкін емес және қажет бөлігі деп санады. Ақсүйектердің қатарынан көптеген мемлекеттік қайраткерлер, лауазымды адамдар, әскери басшылар шығады.
Ерікті мемлекет халық пен ақсүйектердің ымыраласуына негізделуге тиіс; "аралас республиканың" мәні де осында — мемлекеттік органдар жүйесі аристократиялық және демократиялық мекемелерді қамтиды, олардың әрқайсысы халықтың тиісті бөлігінің мүдделерін таныта және қорғай отырып, сол мүдделерге басқа бөлігінің қол сұғуын тежеді.
Макиавелли саясаттың маңызды кұралы деп дінді санады. Макиавелли:
|
|
Дін — адамдардың ақыл-ойы мен парасатына ықпал етудің күшті құралы |
|
,
— деп тұжырымдады. Осы себептен мемлекеттердің негізін қалаушылар мен данышпан, заң шығарушылардың барлығы құдайдың өміріне жүгінген. Жақсы дін бар жерде әскер құру да оңай. Мемлекет дінді қол астындағы азаматтарды басқару үшін пайдалануға тиіс.
Макиавелли шығармалары әлеуметтік ойлардың кейінгі дамуына орасан зор ықпал етті.[3][4]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Dal Villani, nella sua Cronica
- ↑ La sua trascrizione del De rerum natura è nel manoscritto Vaticano Rossiano 884
- ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
- ↑ Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Niccolò Machiavelli |