Николай Иванович Тургенев (1789 жылдың 12 (23) қазанында Симбирскіде (қазіргі кезде Ульяновск) туылып —1871 жылдың 29 қазанында (10 қарашасында) Париж аймағындағы Буживаль маңындағы Вербуа вилласында қайтыс болды) — орыстың экономисті және публицисті, декабристтер қозғалысының белсенді мүшесі. Орыс либерализмінің үлкен қайраткерлерінің бірі. Эмиграцияға ұшыраған кездері (1826 жылдан бастап; сырттай сотталған) де, Александр ІІ кезінде амнистияға ұшыраған кездері де өз қызметін жалғастырды.

Білімі өңдеу

И. П. Тургеневтің (1752—1807) ұлы, А. И. Тургеневтің ағасы. 1789 жылы Симбирскіде туған.

Білімін Мәскеудің университеттік қайырымдылық пансионатында ала бастаған. Оны Гёттингенде аяқтап, ол жерде тарихпен, заңнамалық ғылымдармен, саяси экономикамен, қаржылық құқықпен айналыса бастады. 1812 жылы отанына оралып, келесі жылы әйгілі Пруссия реформаторы Генрих Штейнге жұмысқа орналасты. Генрих ол кездері орыс және австрия императорларының және Германияны ұйымдастыру бойынша пруссия королінің уәкілетті тұлғасы болған. Тургенев Ресейге тек үш жылдан соң оралды. Штейнмен жасалған тұрақты қарым-қатынасы Тургеневтің ой өрісінің дамуына ықпал етті. Сол себепті Тургенев Штейн туралы жақсы естеліктерге ие болды. Өз кезегінде Штейн Тургенев туралы, оның аты «адалдық пен арлық атауларына» деп айтқан. Тургеневтің Германияға келуі мен Штейнмен ақылдасуы оның крестиян мәселелеріне көзқарастарының қалыптасуына ықпал етті.

Салық теориясы тәжірибесі өңдеу

1818 жылдың соңында Тургенев өзінің «Салық теориясы тәжірибесі» атты кітабын жарыққа шығарды, онда ол Ресейдің крепостнойлық құқық мәселесі туралы жазды. Крепостнойлық құқыққа деген ортақ көзқарастармен қатар Тургенев ассигнациялар сынын азайтудың ең жақсы құралы деп «мемлекеттің иеліктерінің крестияндармен бірге сатылуын» санады. Тургеневтің «Салықтар теориясында» айтылған ортақ қаржылық көзқарастарына қатысты,ол сауда-саттықтың толық бостандығына көшуді ұсынса, мемлекет басшыларының халыққа салынатын салықтарын азайтуы керектігін айтады.

Шет елдегі өмір өңдеу

Тургенев өзіне көрсетілген ауыр соққыны өзінің ағасы Александрдың кеңестері арқылы ғана басынан өткізе алды. Александр 1827 жылдың сәуір айында Император Николайға қысқаша хат жолдады. Хатында өзінің кінәсін мойындап, келмегенін түсіндірді, басшылықтың оны сот шешімінен бұрын ақ қылмыскер деп айыптағанын да жазды. Сонымен қатар Жуковский, Тургеневтер ағайындыларының досы, сол жылы государьға ақтаушылық хат жіберген болатын. «Егер де жазаны өзгертуге мүмкін болмаса, онда тым болмаса Тургеневті ешқайда да, Еуропада да мазаламау керек» деп жазды.

Бірақ Жуковскийдің өтініші жетістікке жетпейді, 1830 жылы Тургеневті континентке келу құқығынан да айырды, 1833 жылы ол Парижде өмір сүрді.

Өлімі өңдеу

1871 жылдың 29 қазанында 82 жасында, тыныш, кенеттен, ешқандай алдын ала ауырусыз, Париж маңындағы өзінің Вербуа атты вилласында қайтыс болды.

Отбасы өңдеу

Әйелі (1833 жылдан бастап Женевада) — Клара Гастоновна де Виарис (2.12.1814 — 13.12.1891).

Балалары:

• Фанни (1835—1890).

• Альберт (Александр, 1843—1892) — суретші және өнер тарихшысы.

• Петр (1853—1912) — скульптор.

Дереккөздер өңдеу

• Бұл мақаланы жазу барысында Брокгауз және Ефронның Энциклопедиялық анықтамалығы қолданылды (1890—1907).