Николь-Рейн Лепот

Николь-Рейн Лепот
	Николь-Рейн Лепот
	; Николь-Рейн Лепот
Туған күні	5 қаңтар 1723
Туған жері	Париж, Франция патшалығы
Қайтыс болған күні	6 желтоқсан 1788 (65 жас)
Ғылыми аясы	математика, астрономия

Николь-Рейн Лепот (туған кездегі есімі Этабль де Лабриер, фр. Nicole-Reine Lepaute; 5 қаңтар 1723 - 6 желтоқсан 1788) — француз астрономы мен математик. Күн тұтылу уақыты мен бір топ жұлдыздардың каталогтарын құрастыру арқылы Лепот Галлей кометасының қайта келуін алдын ала болжады.

Оның құрметіне ай кратері мен астероид аталған. Ол Безье Ғылым акамедиясының мүшесі болды.

Өмірбаяны

Николь-Рейн Лепот 5 қаңтар 1723 жылы Париж қаласындағы Люксембург сарайында дүниеге келді. Оның әкесі Жан Этабль Испания королевасы Луиза Элизабет Орлеанға қызмет еткен. Отбасында жалпы 9 бала болған, Рейн алтыншы болып туған. Бала кезінен ол білімге құмар, ұғымтал болып өсті.

1749 жылдың тамыз айында Николь-Рейн Люксембург сарайында корольдік сағатшы болған Жан Андре Лепотпен некеге тұрды.

Алғашқы еңбегі

Николь Лепот күйеуімен бірге астрономиялық функциясы бар сағат құрастырған. Ол 1753 жылы Француз Ғылым академиясына сыйға тартылды. Сол жерде сағатты Жером Лаланд сынап, оны мақұлдады. Осыдан, сағатты аяқтаған соң, ол Жан Андре Лепот мен Ладанд үшеуі бірігіп, “Сағат жасау туралы трактат” (фр.”Traite d’horlogerie”)^[1] кітабын жазуға кірісті. Бұл еңбек 1775 жылы күйеуінің атымен жарыққа шықты. Авторладың қатарында болмағанымен, кейін Лаланд Николь Лепотты өз еңбегінде мадақтады.

Галлей кометасы

Жером Лаланд оған математик Алексис Клеромен бірге кометаның қайта оралуын, сонымен қатар Сатурн мен Юпитер ғаламшарларының оған тартылуын есептеуді ұсынды.^[2] Ғалымдар қатарынан алты айдан астам уақытты есептеулермен өткізді. 1758 жылдың қарашасында олардың комета 1759 жылдың 13 сәуірінде келеді деген болжамы жарыққа шықты.^[3] Топтың айтқаны дерлік болды, себебі комета 1759 жылы наурыз айының 13 жұлдызында оралды.^[4] Демек, есептеу қателігі небәрі 31 күнді құрады. Нәтижесінде ғалымдар алғаш рет Галлей кометасының перигелийден қашан өтетінін сәтті болжады. Клеро “Кометалар теориясы” (фр. «Théorie des comètes») еңбегінде Николь-Рейн Лепоттың қосқан үлесін мүлде мойындамады.Бұл жайт Лаланд пен Клероның арасындағы жұмыс қатынастарының үзілуіне алып келді. Кейін, Лаланд “Астрономия библиографиясы” (фр.«Bibliographie Astronomique») атты кітабында Лепотқа өз ризашылығын білдірген болатын.

Кейінгі математикалық жетістіктері

1759 жылы Жером Лаландпен бірге Шолпан транзитінің эфемеридасын (бірдей уақыт аралығында есептелетін аспан денелері координаларының кестесі) анықтады. Құжаттарда оған жеке жатқызылған еңбектері тіркелмеген, бірақ 1761 жылы Лепот атақты Безье Ғылым академиясының құрметті мүшесі болып танылды. Осыдан, ғалымдар қатарынан 15 жыл бойы эфемеридаларды есептеп, Ғылым акамиясының жыл сайынғы астрономдар мен теңіз саяхатшыларына арналған нұсқаулықтарды жасады. Лепот қайтыс болғаннан кейін, Лаланд оның асторономия ғылымына қосқан үлесін сипаттайтын қысқаша өмірбаян жазды.^[5]

1762 жылы, Николь-Рейн 1764 жылы 1 сәуірде болған Күн тұтылудың уақытын дәлдікпен болжады. Ол өз мақаласында бүкіл Еуропадағы Күн тұтылу ұзақтығын 15 минуттық аралықтармен сипаттайтын картаны ұсынды. Сонымен қатар, олардың әрқайсысының уақыты мен пайыздық қатынастарын анықтады.^[6] Мақала “Connaissance des Temps” атты басылымда жарияланды. Лепот асторономияның болашағы үшін маңызды жұлдыздар каталогтарын құрастырды. Ол 1774-1784 жылдар аралығына сай келетін Күннің эфемеридаларын есептеді.

Дереккөздер

Сілтемелер

MathTutor веб-сайтында

[1] International women in science : a biographical dictionary to 1950

[2] The First Anticipated Return: Halley's Comet 1758

[3] The Age of Female Computers

[4] Computing Power Used to Be Measured in 'Kilo-Girls'

[5] Bibliographie astronomique ; avec l'histoire de l'astronomie depuis 1781 jusqu'à 1802

[6] The biographical dictionary of women in science : pioneering lives from ancient times to the mid-20th century

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]