Номогенез

Номогенез (грек. nomos – заң және генез) – тірі табиғаттың тарихи дамуы ішкі заңдылықтар негізінде жүзеге асады деген эволюциялық көзқарас.

“Номогенез” терминін 1922 ж. Л.С. Берг ұсынған. Осыған дейін органик. дүниенің эвол. дамуы барысында, қолдан сұрыптау арқылы, әр түрлі тіршілік жағдайларына сәйкес бейімді түрлердің пайда болатынын анықтап, өсімдіктер мен жануарлар эволюциясында ең маңызды нәрсе – табиғи сұрыпталу деп келген дарвиншілдік ілімді жоққа шығарып, Берг “тіршілікте бір мақсатқа жету үшін әуелден сәйкестік принцип тән” деп атап көрсетті. Ол Номогенез құбылысы клеткадағы протоплазма белогының стереохимиялық қасиеттері арқылы жүзеге асады және тұқым қуалау өзгергіштігінің бағыты мен заңдылығы көптеген дарабаста қоршаған ортаның әсерінен бір мезгілде байқалады деп есептеді. Чарльз Дарвин әр түрлі органик. түрлер млн-даған жылдарға созылған тарихи даму процесінің нәтижесі десе, Берг түрлердің түзілуі кенеттен болатын бір реттік секірістер – “пароксизмдер” жолымен жүреді деген қарама-қарсы пікір айтты. Ол эволюциялық дамудың негізгі заңдылығын ортогенездік тұрғыдан дәлелдеуге тырысты (қ. Ортогенез). Жалпы Номогенез ілімі дарвиндік теорияға қарсы бағытталған қате көзқарас болды. Номогенез жорамалын түсіндіруге негіз болған конвергенция және параллелизм құбылыстары – шын мәнінде белгілі ортада тіршілік ететін организмдерде өзгергіштік тудыратын табиғи сұрыптаудың бағыттары. Қазіргі кезде биологияда телеологиялық бағыттағы Бергтің тұжырымдары макроэволюцияның кейбір мәселелерін түсіндіргенде дарвиндік теорияға қарсы пайдаланылады.