Нұрманбет

Нұрманбет – қола және ерте темір дәуірлерінің ескерткіші. Павлодар облысы Екібастұз ауданында, Шідерті өзенінің жағалауында орналасқан. Қола және ерте темір дәуірлеріне жататын бірнеше топтан тұрады.

Орталық Қазақстан археология экспедициясының барлау жұмыстары барысында 1950 жылдың аяғы мен 1960 жылдың басында зерттелді. Нұрманбет қола дәуірі зиратында тігінен орнатылған тас тақталардан жасалған, дөңгелек, тікбұрыш пішінді 44 қоршау бар. 1959 жылы Орталық Қазақстан археология экспедициясы (жетекшісі Ә.Оразбаев) барлығы 11 қоршауды қазды. Мүрделер ірі тас жәшіктерде қол-аяғы сәл бүгіліп, бастары оңтүстік-батысқа бағыттала, бүйіріне жатқызыла жерленген. Сонымен қатар, аз мөлшерде кездескен шұңқыр қабірлерде мәйітті өртеп жерлеу тәсілі де қолданылған. Заттай деректер ішінде қыш ыдыстар, қола пышақтар, жануарлар тістерінен жасалған алқалар бар. Зират орта қола кезеңіне жатады (б.з.б. 15 –13 ғасырлар). Нұрманбет 1, 2, 4 деп ажыратылған топтар ерте темір дәуірінің тасты-топырақты обаларынан тұрады. Бұларды 1962 жылы М.Қадырбаев зерттеді. Қазылған обалар тасмола мәдениетінің бірінші (Нұрманбет-4) және екінші кезеңіне (Нұрманбет-1, 2) жатады әрі осыған сәйкес б.з.б. 7 – 6, 5 – 4 ғасырлар мерзімделеді. Нұрманбет-4 тобында 4 оба қазылған. Мұндағы 1-оба неғұрлым құнды деректерді берді. Сопақтау келген оба үйіндісінің диаметрі солтүстіктен оңтүстікке қарай 7,2 м, батыстан шығысқа қарай 7,5 м. Аумағы 2,2*1,1 м, тереңдігі 1 м шұңқыр қабір солтүстіктен оңтүстікке қарай бағытталған. Қабірден жауынгердің қаңқасы табылды. Ол қоладан құйылған тікбұрышты қапсырмалары бар құранды белдік, ұзындығы 32 см қола қанжар, ұзындығы 23 см қола пышақ тағынған күйде жерленген. Сол қолының жанына үшқанатты қола ұштығы бар 3 садақ жебесі салынған. Тасмола мәдениетінің деректерінде осы заттар Нұрманбет қанжары, Нұрманбет белдігі деген атаумен сипатталады. Нұрманбет-1, 2 топтарында он шақты шағын тасты-топырақты оба қазылды. Табылған заттай деректер қатарында қола, сүйек бұйымдар, тас құрбандық ыдыс, т.б. бар. Бір нысан (Нұрманбет-2 тобы, 4-оба) “мұртты обаға” жатады.