Обыр

Обыр. Біздің ұғымымызда — көзі тоймайтын, ашқарақ, жебір, қомағай. «Өскен, жетілген обыр балапанды асырау оңайға соқпады» (Д. Қасенов, Жаза).

Қазақ тілінен басқа түркі тілдері ішінен бұл тұлғалас әрі мағынасы сәйкес сөзді қырғыздардан ғана ұшыраттық («обур»). Тіпті моңғол тобындағы тілдерде де мұндай мағына басқа дыбыс құрамында айтылады.

Осыларға қарағанда, сөздің төркіні қазақ тіліне тән болар деген ойдамыз. Ойымызды төмендегі деректер қостайтын тәрізді. Біріншіден, «обыр» сөзінің түбірі өзімізге аян «обу» етістігі. Ал мұның мағынасы түк қалдырмай жалмап жеп, жұтып қою екендігі бәрімізге бесенеден белгілі. Қырғыз сөздігін құрастырушы — К. К. Юдахиннің көрсетуінше, «обур» сөзі қырғызстанның тек солтүстік тұрғындары тілінде қолданылады. Демек, ондағы қырғыздарға шекаралас, көрші отырған қазақтардан ауысқан, бұл — екінші. Етістік түбіріне -быр, -ыр жұрнақтары қосылып, зат есім тудыратын заңдылықтарды, бұл жерде, айтып жату артық.

Бір таңданарлық жайт — парсы тілінде «оубар» тұлғалы сөздің «жеп қою, жұтып қою» мағынасымен шектелуі. Бірақ сөздікте осы сөздің тұсына парсы тілінде сирек қолданылатындығы айтылған. Осының өзі де бұл сөздің парсыларға басқа тілден, әсіресе, түркі тілдерінің бірінен ауысқандығына кепіл болмақ.