Омандықтар
Омандықтар (Оман арабтары) — араб халқы, Оманның негізгі халқы.[1][2] Жалпы саны 1,5 млн. адам (1992). Олар сондай-ақ Кувейтте тұрады (100 мың адам).[3]
| Омандықтар | |
| Оман арабтары | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
өңдеуТілі - араб тілі. Оңтүстік-батысында (Дхофар үстірті) «кіші тілдер» бар: махри, шахри, ботхари, харсуси. Шихух тайпасының (Мусандам түбегі) диалектісіне парсы тілі әсер етеді. Ағылшын тілінде Маскат қаласында сөйлейді.[4]
Діні
өңдеуШииттер мен сунниттерден басқа Оманның діндар халқының едәуір бөлігін ибадиттер құрайды. Ибадизмнің айрықша белгісі – мұсылмандардың ұрпақтар сабақтастығы. Ибадилер арасындағы имам – әскери басшы, теолог, қазы. Ибадилер тек бірінші халифалар Әбу Бәкір мен Омарды ғана таниды.[5]
Тарихы
өңдеуБіздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықта Йемен тайпалары Оман аумағына біртіндеп ене бастады, олардың негізгі бөлігі ямани мен йемениттер болды. Оларға Солтүстік араб елдерінің, низарлардың өкілдері қосылды. Оманды келген олар жергілікті тұрғындармен араласып, Оман халқының негізін құрады. Ол екі топқа бөліне бастады: «таза қанды» (йемендіктердің ұрпақтары) және «аралас» (низарилердің кейінгі ұрпақтары). Омандықтар үшін Орта ғасырлар жаңа сенімнің қабылдануымен ерекшеленді. Бұл халық Мұхаммед пайғамбардың көзі тірісінде исламға көшкендердің бірі болды. 751 жылы билік өкілдерінің сайланбалы жүйесінің қатаң принциптері белгіленді, бұл мемлекеттіліктің дамуын көрсетеді.
Осман империясының қалыптасуы және омандықтардың халық ретінде түпкілікті қалыптасуы XVII ғасырдың ортасында орын алады. Содан кейін Осман әскерлері халықтың жерінде билік орнатқан португалдықтарды жеңе алды. Сол кездегі ең жарқын тұлға Сайф I ибн Сұлтан болды, ол біртіндеп Осман иеліктерінің шекараларын кеңейте бастады.
XVIII ғасырда мемлекет өзінің гүлдену кезеңінде болса, кейін бірте-бірте империя құлдырауды сезіне бастады, бұл жаңа технологиялардың болмауынан шиеленісе түсті. Саид ибн Сұлтан қайтыс болғаннан кейін жағдай ушыға түсті. 1856 жылы Оман мемлекеті екі бөлікке – Занзибар сұлтандығына және Маскат пен Оман сұлтандығына бөлінді.[6]
Кәсібі
өңдеуОмандықтардың шамамен 15%-ы егіншілікпен және балық аулаумен (шихух тайпасы) немесе маусымдық ауыл шаруашылығы жұмыстарымен (шығыс жағалауы, Масира аралы, ішкі аумақтың бір бөлігі) мал шаруашылығымен (қой, ешкі, түйе) мал шаруашылығымен айналысатын бедуин көшпелілері мен жартылай көшпелілер. ). Кептірілген сардина көбінесе малға жем, егінге тыңайтқыш ретінде пайдаланылады. Түйе шаруашылығы азайып барады. Балық аулау, теңіз қолөнері, інжу-маржан өндіру дамыған. Бүкіл Араб жағалауына дәстүрлі кемелер, әшекейі бар бір немесе екі мачты қайық-батил бар.
Қолөнерден – зергерлік бұйымдар, керамикалық бұйымдар, ағаш ою, пальма жапырақтары мен талшықтарынан өру, тері бұйымдары, тоқымашылық дамыған. Олар саудамен айналысады, өнеркәсіпте (оның ішінде мұнай өндіруде), менеджмент және банк саласында жұмыс жасайды.[7]
Тұрмыс салты
өңдеуОмандықтардың дәстүрі бойынша, отағасы - ер адам. Омандықтар 4 әйелге дейін ала алады, бірақ күйеуі олардың барлығына бірдей ілтипат пен қамқорлықпен қарауы керек. Бұрынғы кезде омандық қыздар ерте тұрмысқа шыққан, бірақ бүгінде бұл әдет біршама өзгерді.[8]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуОмандықтардың тұрғын үйлері көршілеріне: Оманның Солтүстік және орталық аймақтарында — Орталық Арабтарға, оңтүстік-батыста — Йемендерге ұқсас. Мусандам түбегінде кесілген тастан үңгірлеген тікбұрышты жартылай көмілген қойма тәрізді. Көшпелі омандар әдетте классикалық бедуин шатырын емес, шалаш (күрке) немесе табиғи баспаналарды пайдаланады.
Дәстүрлі киімдері
өңдеуКиімнің көптеген нұсқалары бар, ер адамдар үшін ол көбінесе ақ ұзын жеңді көйлек, жүн плащ, сәлде және куммадан (дөңгелек ақ-қоңыр немесе ақ-көк қалпақ) тұрады, беліне әшекейленген қынаптағы иілген қанжар байланған. Әйелдер киімі (әсіресе Дофарда) ашық түстерімен ерекшеленеді: қара түсті сырт киімнің астына – түрлі түсті көйлектер, әшекей бұйымдар. Омандықтардың көпшілігі және кейбір бедуин әйелдері беттерін пердемен немесе маскамен жабады. Косметика кеңінен қолданылады - сурьма, хна, шафран және хош иісті заттар.[9]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Омандықтар. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Омандықтар. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Орыс тілінің түсіндірме сөздігі. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Евгений Форов Омандар-гүлденген халық. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Омандықтар: олар кімдер, «алыптардың» ұрпақтары?. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Омандықтар Әлем халықтары/. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ Омандықтардың дәстүрлері-қуанышты су тасқыны және құнды пышақтар. Тексерілді, 20 қазан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 396. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.