Он қара домалақ
|
Он негр баласы тамақ ішуге барды, Тоғыз негр баласы сосын жатып демалды, Сегіз негр баласы Девонға қарай салды, Жеті негр баласы отынға кесті талды, Алты негр баласы омартадан бал алды, Бес негр баласы шығарды сотта жанжалды, Төрт негр баласы теңізге шомылуға барды, Үш негр баласы айуанханаға аттанды, Екі негр баласы күн көзінде демалды, Соңғы негр баласы шаршады, тыныс алған жоқ, |
"Он қара домалақ" (ағыл. Ten Little Niggers) — Агата Кристидің 1939 жылы жазылған детектив романы. Бұл ағылшын жазушысының ең көп таралған туындысы боп тарихта қалды. Роман он шақты рет экрандалды. Әлем тарихындағы ең үздің 10 детектив шығармалардың тізіміне енді.
Сюжеті өңдеу
Негр аралындағы оқиғалар өңдеу
Роман оқиғалары 30-жылдардың соңында Девон жағалауларына жақын жердегі Негр аралында өтеді. 8 тамыз күні бір-бірін мүлде танымайтын сегіз адам Алик Норман Оуэн мен Анна Нэнси Оуэнның шақыртуымен аралға барады, аралда оларды ерлі-зайыпты екі адам күтіп алады, ал бұларды шақырған А. Н. Оуэндер әлі келмеген боп шығады. Аралдағы қонақ үйдегі әр бөлмеде "Он негр баласы" атты балалар санамағы ілулі тұрады және ас ішу бөлмесіндегі үстелге фарфор шыныдан жасалған он негр баласының мүсіні қойылған екен.
Алғашқы тамақтануда-ақ жұмбақ оқиғалар бастала жөнеледі, бәрі асқа отырған сәтте күтушілердің бірі Роджерс граммафонды қосады. Граммафондағы жұмбақ дауыс сол жердегі он адамның да ашылмаған қылмысын тізіп шығады. Зәресі ұшқан қонақтар алданып шақырылғандарын біле қояды да, мына жасалынып жатқанның бәрін кім ұйымдастырып жатқанын анықтауға кіріседі. Бір-бірінен жөн сұрасып, танысқанымен ештеңе шешілмейді.
Тамақтанып болысымен Марстон деген біреуі цианды калийге шашалып өледі. Роджерс көп ұзамай фарфор мүсіндердің біреуі жоғалып кеткенін байқайды. Қармаққа түскендерін білген қонақтар аралдан кетуге бел байлайды, бірақ бұларды әкеп тастаған қайық сол күйі оралмайды.
Бұдан кейін де қонақтар бірінен соң бірі санамақ бойынша қаза табады. Әр адам өлген сайын мүсіндер де біреуге азая түседі.
9 тамыз күні Роджерстің әйелі ұйқы дәрісін шектен тыс көп пайдалағанғандықтан ұйқыдан оянбайды. "А. Н. Оним аралда тығылып жатыр" деп есептеген қонақтар аралды тінтеді, ешкім табылмайды. Сол күні теңіз жағасынан Макартурдың өлі денесі табылады. Оны әлдекім ауыр затпен талдырып тастаған екен. Тірі қалған жетеудің арасындағы бұрын сот болып істеген Уоргрейв "А. Н. Оним деген адам өз арамызда" деп шешім шығарады. Бірақ ешкім мойындамайды.
10 тамыз күні таңертең Роджерс қаза табады, оны біреу балтамен шауып кетіпті. Артынша Эмили Брент уколдан қайтыс болады. Енді қалған бесеуі бір-бірін тінтуге кіріседі, нәтижесінде Ломбардтың тапаншасы орнында жоқ боп шығады.
Сол күні кешке Клейторн ұйықтау үшін бөлмесіне жалғыз кетеді де, артынша жан айғайы шығып, бәрі сонда жүгіріп барады. Мойнына теңіз балдырлары оралып қалған екен, тірі қалады. Артынша бәрі ас ішетін бөлмеге қайтып келіп, сот Уоргрейвтің өліп жатқанын көреді. Ломбардтың тапаншасы сол жерде жатады.
Сол күні түнде доктор Армстронг жоғалып кетеді. Қалған үшеуі енді оның жоғалғанынан күдіктенеді. Бірақ ертесіне оның да өлігі табылады. Оған дейін Блор да басына ауыр зат түсіп қайтыс болады. 11 тамыз күні Вера мен Ломбард қана тірі қалады. Бір-бірінен күдіктенген екеуі бір-біріне сенбейді, Вера қулықпен Ломбардтың тапаншасын қолға түсіріп, оны өлтіреді.
Жалғыз қалған Вера бөлмесіне келсе, асылып өлетін жіпті әлдекім дайындап қойған екен. Күйзелістер мен ауыр ойлардан әбден шаршаған Вера асылып өледі.
Эпилог өңдеу
Аралға келгендер он адамның мүрдесін табады. Бірақ оларды кім өлтіріп кеткенін еш анықтай алмайды. Болжамдар мен логикалар бір-біріне еш үйлеспей-ақ қояды. Төменгідей шешімдер қабылданғанымен, бәрібір олардың да шикілігі табылады:
- Армстронг бәрін өлтіріп, өзін теңізге тастаған. Бірақ денесі тым жоғарыда жатыр, толқын қанша қатты болса да, онша биікке адам денесін апара алмайды.
- Ломбард Блордың басына ауыр зат тастап жіберген, Вераны асылып өлуге мәжбүрлеген, теңіз жағасына келіп, өзін-өзі атқан. Бірақ револьвер сотттың бөлмесінің жанында жатыр.
- Блор Ломбардты атып өлтіріп, Вераны асылуға мәжбүрлеген, өзінің басына ауыр зат тастап өлген. Бірақ бұл да қисынсыз, мұндай өлімді ешкім де таңдамайды.
- Вера Ломбардты өлтірген, Блордың басына ауыр зат тастап, өзі асылған. Бірақ аяғында үстел жоқ.
Теңізден табылған хат өңдеу
Балықшылар бөтелкеге салынған хат тауып алады да, Скотланд-Ярдқа жөнелтеді. Ол хатты сот Уоргрейв жазған екен. Қылмысы бар, бірақ жазасын алмай жүрген қылмыскерлерді жазалаудың осындай түрін ойлап тапқан екен. Оның баяндауынша бәрі былай болған:
Марстонды, Роджерстің әйелін өлтіретін дәрі беріп құртқан (байқатпай салып жіберген), Макартурды ауыр затпен ұрып көзін жойған, Роджерсті балтамен ұру да қиындық тудырмаған. Тек Эмили Брентті құртқан соң бұған сенімді серік керек болып, Армстронгты таңдаған. Вераны теңіз балдыры орап алып, бәрі сонымен әлек боп жүргенде сот өтірік өлген де қалған, оны Армстонг бөлмесіне апарып жатқызған да, қайтадан Уоргрейвті ол жерде ешкім де есіне алмаған. Түн ортасында Армстронг екеуі теңізге барған да, Армстронгты жардан құлатып өлтірген. Ары қарайғысы оқырмандарға белгілі.
Кейіпкерлер өңдеу
- Энтони Марстон — жас жігіт, автомобильді қатты айдағанды жақсы көреді. Машинамен екі баланы басып өлтірген.
- Этель Роджерс — Томас Роджерстің әйелі, аспаз.
- Джон Макартур — кәрі генерал, әйелінің көңілдесін өлтірген.
- Томас Роджерс — қызметші.
- Эмили Брент — орта жастағы әйел, аяғы ауыр қызметшісін өлтірді деп айыпталды.
- Лоуренс Джон Уоргрейв — сот, кінәсіз адамды ату жазасына бұйырған.
- Эдуард Армстронг — доктор, бір әйелді операция үстінде өлтірген.
- Уильям Генри Блор — отставкадағы инспектор, пара алған, соның кесірінен кінәсіз біреу түрмеге отырып, бір жылдан соң өлген.
- Филипп Ломбард — лас істермен айналысқан алаяқ, шығыс Африкада 20 адамның өліміне себеп болған.
- Вера Клейторн — жас қыз, соның кесірінен бір бала суға ағып өлген.
Роман желісімен түсірілген фильмдер өңдеу
- 1945 — "Енді ешкім де қалған жоқ"
- 1965 — "Он қара домалақ"
- 1987 — "Он негр баласы"
- 2015 — "Енді ешкім де қалған жоқ" (Мини сериал)