Оракул

Оракул (лат. oraculum, oro — «айтамын, сұраймын») — ерте кезде таралған көріпкелдіктің түрі, тәңірден келген болжамдарды діндар адамдардың өтінішімен арнайы тағайындалған абыз айтып отырған, және сол абызды оракул деп атаған. Кең ауқымда қарайтын болса, оракул - болжам айтылған жер, сол болжамның тексті болып табылады. Қазіргі түсінік бойынша оракул деп, болашақты болжаушыны атайды, сонымен қатар пікірінің барлығы бұлтартпас шындық деп есептелетін адамды айтады.

Шығу тегі

Ерте кезде дельфийлік пифиядан басқа барлық оракулдар ер адамдар болған. Тарихшылардың болжамы бойынша, Ежелгі Грецияға оракулдар Ежелгі Шығыстан келген, себебі осыған ұқсайтын абыздар Марида да, Ассирияда да кездескен, және де египеттік қала Буто қаласында да болған.

Геродоттың айтқанына сүйенсек, Элладаның оракулдарының ең ежелгісі Эпирда болған, Додон қаласында. Ол гректердің Элладасына келместен бұрын Құдай-Ананың ғибадатханасы ретінде пайда болған деген пікірлер де бар. Өзге де ежелгі оракулдар секілді ол да хтоникалық ғұрыппен байланысты болған: абыздар болжамдарды қасиетті еменнен жасалған қағаздарға жазады екен.

Геродот басқа да оракулдар жайлы деректер келтіріп кеткен. Оның айтқанында, лидиялық патша Крез ең дәл болжам жасайтын оракулды таңдау керек деп шешіп, хабаршыларды жіберген екен. Крездің қазанда тасбақа мен қозыны қайнататындығын тек дельфийлік пифия ғана дұрыс таба алған. Осы оқиға байынша, оракулдарды ежелгі гректерден өзге, көршілердің де құреттегендігі туралы қорытынды жасауға болады.

Пифия

Ерте кездің ең бір беделді оракулы Дельфида өмір сүрген, бұл қала жердің центрі деп есептелген, өйткені онда омфал орналасқан. Бұл оракулдың түп-тамыры хтоникалық. Пифия деп аталатын абыз әйел улы буды жұтып, қасиетті экстазға түсетін, ал абыздар оның сөзін қағаз бетіне түсіріп алатын. Болжаулар поэтикалық тілмен жазылатын, сол себепті кейде диаметральді кері түсінік беретін.

Басқа да оракулдар сияқты, пифия да белгілі бер күндері ғана болжам жасайтын - айдың жетінші күні және де қыста ғибадатхана жабылылып, жұмыс жасамайтын. Пифияның айтқандары орындалу үшін, сұранушылар Дельфиде мол құрбандық шалатын. Ал жағдайлары көтермейтіндер прифияның орнына қаңғыбас сәуегейлерге жүгінетін. Дельфийлік оракул 393 жылы император-христиан Ұлы Феодосияның бұйрығымен жабылды.

Сивиллалар және мантика

Сивиллалар

Эллинизм кезеңінде оракулдардың қарсыласы - сивиллар болды. Олар гректер әлемінің әр жерінде кездесетін абыз әйелдер болып табылды. Олардың оракулдардан айырмашылығы - тапсырыс бойынша болжамай, тек алдағы жаманшылықтар жайлы хабарлайтын. Сивиллдардың айтқаны арнайы кітаптарға енгізілп отырды, оларды тек сенаттың рұқсатымен оқуға болатын.

Оракудар мен сивиллдарды мантикамен айналысатын абыздарды шатастырмау қажет. Олар құдайлар жіберген белгілірдің мағынасын түсіндірумен айналысатын. Ежелгі Римде бұл белгілерге авгуралар, құстардың іс-әрекетін түсіндіру, құрбандыққа шалынған жануарлардың ішкі азасымен болжам жасайтын гаруспикалар жататын.