Уикипедия

Оралхан Бөкей

(Оралхан Бөкеев бетінен бағытталды)

Оралхан Бөкей (28.09.1943, Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Шыңғыстай ауылы — 17.05.1993, Үндістан, Дели қаласы, Алматыда жерленген) — Жазушы-драматург, журналист, Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстан Республикасы Жастар сыйлығының лауреаты, Н.Островский атындағы Бүкілодақтық әдеби сыйлықтың лауреаты.

Оралхан Бөкей
Оралхан Бөкейұлы Бөкей
Туған күні

28 қыркүйек 1943 (1943-09-28)

Туған жері

Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Шыңғыстай ауылы

Қайтыс болған күні

17 мамыр 1993 (1993-05-17) (49 жас)

Қайтыс болған жері

Үндістан, Дели

Азаматтығы

 Қазақстан

Ұлты

қазақ

Мансабы

Қазақ әдебиеті газетінің бас редакторы

Жанры

проза

Шығармалардың тілі

қазақша

Марапаттары

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Өмірбаяны

Оралхан Бөкей 1943 жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Шыңғыстай ауылында дүниеге келді. Найман тайпасы Көкжарлы Қаратай руынан шыққан.[1][2]

Әкесі Бөкей көп сөйлемейтін, сөйлей қалса сөзі өткір, қанжардай қиып түсетін, сөзге шешен, астарлап сөйлеп өз ойын дәл жеткізетін, рухы мықты, жаны таза адам болған. Анасы Күлия көреген, ділмар, аузын ашса көмейі көрінетін ашық кісі болған. Үнемі топ бастап жүретін, қажет жерінде қиыннан қиыстырып өлең де шығарған. Керемет даусы бар әнші де болған. Отбасында бір ұл - Оралхан, бес қыз – Шолпан, Әймен, Ләззат, Мәншүк, Ғалия. Оралхан дүниеге келгенде сұрапыл соғыс жылдары болғандықтан, әкесі Оралға еңбек майданына аттанған кез болатын. Анасы Күлия әкесі еңбек майданынан аман-есен оралсын деп ырымдап, сәбидің атын Оралхан деп қойған екен[3].

Ол 1961 жылы Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы Шыңғыстай орта мектебін соң, аға пионер вожатый және Алтай совхозында тракторшы болып жұмыс істеген. 1963-1969 жылдары Оралхан Бөкей С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде сырттай оқыды.

1965-1968 жылдары ол Большенарым ауданының «Еңбек туы» газетінде корректор, аудармашы, редактордың орынбасары, Шығыс Қазақстан облысының «Коммунизм туы» («Дидар») газетінде әдеби қызметкер болды.

Оралхан Бөкей 1968 жылы республикалық «Лениншіл жас» («Жас Алаш») газетінің шақыруы бойынша Алматыға келеді. Оның журналист боп, жазушы болып қалыптасуына Шерхан Мұртазаның ағалык қамқорлығы ерекше әсер етті. Ешкімге белгісіз Шыңғыстайдағы тракторшы баланың бойынан жалындаған талант отын байқаған Шерхан Мұртаза оны Алматыға жетелеп әкеп, дуылдаған қаламгерлер қауымының қалың ортасына салды да жіберді. өмірінің соңына дейін ол журналистика мен жазушылықты қатар алып жүрді.

1974-1983 жылдары Оралхан Бөкей «Жұлдыз» журналының проза бөлімінің меңгерушісі, 1983-1991 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінде редактордың орынбасары, 1991-1993 жылдары бас редакторы болды.

Оралхан Бөкей 1993 жылы 17 мамырда Үндістан жерінде, Делиде қайтыс болды.

Шығармашылығы

1970 жылы Алматы қаласындағы «Жазушы» баспасынан басылып шыққан «Қамшыгер» атты алғашқы жинағы жас жазушының атағын шығарды. Осы баспадан оның «Үркер» (1971), «Қайдасың, қасқа құлыным?» (1973), «Мұзтау» (1975) әңгімелер мен повестері шығарылды. Оралхан Бөкейдің «Ән салады шағылдар» (1978), «Үркер ауып барады» (1981), «Біздің жақта қыс ұзақ» (1984) әңгімелер мен повестері «Жалын» баспасынан жарық көрді. 1986 жылы оның «Құлыным менің» деп аталатын драмалық шығармалары «Өнер» баспасынан, 1987 жылы «Ұйқым келмейді» деп аталатын творчестволық әңгімелері «Жазушы» баспасынан шығарылды.

“Алданған ұрпақ” трилогиялық романы қолжазбалық ойлар күйінде аяқталмай қалған. “Құлыным менің” (1974), “Текетірес” (1976), “Қар қызы” (1982), “Зымырайды поездар” (1984), “Жау тылындағы бала” (1985), “Мен сізден қорқамын” ([[1987]]) пьесалары қазақ және орыс тілдерінде республикалық, облыстық, сондай-ақ, бұрынғы одақтас республикалар театрларында қойылған.

Оралхан Бөкей – есімі дүние жүзіне танымал жазушы. Оралхан Бөкейдің шығармалары дүние жүзінің көптеген тілдеріне орыс, ағылшын, француз, неміс, жапон, араб, қытай және басқа да ұлы халықтар тілдеріне аударылған. Оның өзге тілде жарық көрген шығармалары - «След молний» (Молодая гвардия, М, 1978); «Поющие барханы» (Советский писатель, М, 1981); «Чағылған» (Қырғыстан, Фр., 1981); «След молнии» ( Христо Данов, Болгария, 1981); «Кербұғы» (Эстония, 1981); «Крик» (Советский писатель, М, 1984); «Үркер ауып барады» (Фольк Унд Вельт, Берлин, 1982) Оралхан Бөкейдің шығармаларынан «Кісікиік» (1985, режиссері М.Самағұлов), «Сайтан көпір» (1986, режисері Д.Манабаев) көркем фильмдері және «Кербұғы» (1986, балетмейстер Б.Аюханов) балеті қойылды.

1994 жылы оралхан Бөкейдің повестері «Таңдамалы» 1 том болып, 1996 жылы повестері мен романдары «Таңдамалы» 2 том «Жазушы» баспасында жарық көрді.

Марапаттары

  • 1976 жылы Оралхан Бөкей «Құлыным менің» пьесасы үшін Қазақстан Республикасы Жастар сыйлығының лауреаты,
  • 1978 жылы «Найзағай ізі» повестері мен әңгімелері үшін Н.Островский атындағы Бүкілодақтық әдеби сыйлықтың лауреаты,
  • 1986 жылы «Біздің жақта қыс ұзақ» повестері мен әңгімелері үшін Абай атындағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты наградаларына ие болды.[4][5][6].

Шығармалары

  • Қайдасың қасқа құлыным: Повестер, новеллалар. -Алматы:Жазушы, 1973
  • Мұзтау: Повесть, эссе, новеллалар.-Алматы:Жазушы,1975.-256б
  • Үркер ауып барады.: Повестер мен әңгімелер.-Алматы:Жалын,1981.-528б
  • Өз отыңды өшірме: роман .- Алматы: Жазушы, 1981.-384б
  • Біздің жақта қыс ұзақ.-Алматы: Жалын, 1984.-432б
  • Құлыным менің: пьесалар.-Алматы:Өнер,1986.-368б
  • Ұйқым келмейді:Повесть, әңгімелер.- Алматы:Жазушы,1990.-559б
  • Өнерге өлердей-ақ ғашық едім: Очерктер, көсемсөздер, эсселер / Кұраст.А.Бөкеева.- Алматы: Санат, 1995.- 304б
  • Екі томдық таңдамалы шығармалар .- Алматы: Жазушы, 1994. Т.І:Повестер.-496бет, Т.2: Өз отыңды өшірме: Роман, Атаукере:Повесть.-1996.-496б
  • Қайдасың қасқа құлыным:Повестер, әңгімелер, /Құраст: Р.Мәженқызы.- Астана: Елорда, 1999-328б
  • Кербұғы: Әңгімелер мен повесть .- Алматы: Атамұра, 2003.- 204бет.- (Атамұра кітапханасы).
  • Тоқалдан қалған тұяқ: Әңгімелер / О. Бөкей.- Астана: Таным, 2003.- 80б.
  • Қар қызы : Хикаяттар / құраст.Р.Мәженқызы.- Алматы: Раритет, 2008.- 280б.- (Алтын қор кітапханасы).- (Қазақ прозасы қазынасынан).
  • Өз отыңды өшірме: роман.- Алматы: Өнер, 2010.- 384б.-(Қазақтың 100 романы).
  • Атау-кере (Кауіпті будан) .Мұзтау (Соңғы ертек): хикаяттар.-Алматы: Ан Арыс, 2010.-320б
  • Атау кере (эл.ресурстар): роман.-Алматы:Жазушы, 2005.- (Аудиокітап)
  • Қасқыр ұлыған түнде//Жас қазақ.-2011.-20 мамыр.
  • Ән салады шағылдар: повестер мен әңгімелер.-А.: Жалын,1978.- 280 б.
  • Шығармалары 7 томдық.- А.: Ел-шежіре.

Шығармаларының аудармасы

  • Крик: Повести /Авториз. пер. с каз.-М.:Сов.писатель, 1984.-334с
  • Поезда идут мимо: Роман, повесть. Авториз. пер. с каз.-Алма-Ата:Жазушы, 1985.-400с
  • Поющие барханы: Повести /Авториз. пер. с каз.-М.:Сов.писатель, 1981.-343с
  • След молнии:Повести и рассказы /Авториз. пер. с каз.-М.:Мол.Гвардия, 1978.-320с
  • Снежная девушка (Нуржан): Повесть. Авториз. пер. с каз. А.Ким// Всадники: Сборник повестей казахских писателей - Алма-Ата:Жазушы, 1990-С.190-277
  • Человек-Олень: Повести и рассказы //Авториз. пер. с. каз.-М.:Известия,1990.-511с

Бөкей Оралханның шығармашылығы туралы мерзімді басылым беттеріндегі мақалалар

  • Алтайдың кербұғысы: Оралхан Бөкеевтің шығармашылығы//Түркістан.- 2003.-15 мамыр.
  • Асылова Р. О. О. Бөкей туындыларындағы қарсы мәнді фразеологизмдер // Ізденіс-Поиск Гуманитарлық ғылымдар сериясы.- 2013.- №2.- Б.5-9.
  • Ахметжан Т. Қазақ прозасының мұзтауы: Оралхан Бөкей //Қазақ әдебиеті.- 2003.-5 желтоқсан.
  • Ахметжан Т. Оралханды ойлағанда..:Оралхан Бөкей //Қазақ әдебиеті.- 2004.-21 қыркүйек.
  • Әшірова А. О. Бөкеевтің "Атау кере" повесіндегі табиғат және кейіпкер сыры //Тәрбие жұмысы.- 2004.-N3.-11-13б.
  • Бөкейқызы Ғ. Әлемдегі ең бауырмал, ең ақылды, ең тәкаппар адам менің ағам еді //Жұлдыздар отбасы.- 2011.- №17.-Б.32-35.
  • Дүйсен Қ. Оралханды ұстаз тұтқан қаламгер //Айқын.- 2009.- 28 қаңтар.-8б.
  • Егеубай А. Мұзбалақ: Оралхан Бөкей-60 //Жұлдыз.- 2003.-N12.-106-112б.
  • Елеубай О. Мұзтаудың Мұзбалағы: Оралхан Бөкейдің 60 жылдық мерейтойы //Егемен Қазақстан.- 2003.-11қазан.
  • Ерғалиева Ж. Оралхан Бөкей. «Тортай мінер ақ боз ат...» //Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде.- 2012.- №1.-Б.31-32.
  • Ерман Жүрсін. Оралхан Бөкей және опасыз жалған //Жас Қазақ.-2008.- 29ақпан.-6б.
  • Жапақов Н. Оралханға әжем де разы болған//Орал өңірі.- 2008.-16 қазан.-11б.
  • Жәкешбаева Р. Менің Оралханым //Дала мен қала.- 2008.- 4сәуір.-16б.
  • Жұмабай Н. Менің Оралханым//Қазақ әдебиеті.- 2011.- 30 қыркүйек.-Б.4.
  • Жұмабай Н. Сізді ойыма алғанда...//Түркістан.- 2010.- 20мамыр.-Б.11.
  • Жұматайқызы Л. Оралмайтын Оралхан...//Қазақ әдебиеті.- 2007.-5 қазан.-7б.
  • Капарова А. М. О.Бөкей "Тортай мінбер ақбоз ат" әңгімесі // Білім технологиялары = Образовательные технологии.- 2020.- №4.- Б.55-60.
  • Кәрібай М. "Неге біз осы қатыгез де, қасиетсіз болып кеттік?.."// Дидар.- 2013.- 21маусым.- Б.15.
  • Кемелбаев А. Оралхан Бөкеев әңгіме жанрында //Абай.- 2002.- №4.-70-72б.
  • Кемелбаева А. Ардақ: Оралхан Бөкеев прозасындағы мифологиялық сарындар //Алтын Орда.- 2004.-30қаңтар.
  • Көркемсөз оқу шеберлерінің Оралхан Бөкей атындағы VІІ республикалық байқауын өткізудің тәртібі//Жас Алаш.- 2004.-19 тамыз.
  • Көркемсөз оқу шеберлерінің Оралхан Бөкей атындағы ҮІІІ республикалық байқауын өткізудің тәртібі//Ана тілі.- 2005.-7 шілде.
  • Қаңтарбаев Ә. Өр Алтайдың ойында, Оралханның тойында: Оралхан Бөкей-60 //Қазақ әдебиеті.- 2003.-24қазан.
  • Құттымұратұлы Қ. Оралханның белгісіз махаббаты: Оралхан Бөкей күнделігі туралы //Жас Алаш.- 2003.-20 қыркүйек.
  • Қырықбаева А. О.Бөкей әңгімелеріндегі табиғатпен тамырластық/ А. Қырықбаева // Тәуелсіздік кезеңіндегі әдебиеттану мәселелері: бүгіні, болашағы : Республикалық ғылыми-тәжірибелік конф. материалдары, 4 наурыз 2015 ж. - Семей, 2015.- 4 наурыз.- Б.92-95
  • Мұртаза Ш. Оралхан Бөкей еске түскендегі елес пен ойлар//Жұлдыздар отбасы .- 2011.- №17.-Б.39.
  • Нұрсұлтанқызы Ж. Оралхан Бөкей шығармаларындағы бейвербалды омонимдер //Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2007.-№11.-75-78б.
  • Омарова Д. Халықтық тіл мен әдеби тілдің байланысы //Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде.- 2009.- №12.-18-25 б.
  • Оңғарсынова Ф. Дүниеден ерте кеткен дарынды жазушы, қаламдас бауырым Оралхан Бөкеевтің рухына //Атамекен.- 2012.- 23 ақпан.-Б.6.
  • Оңғарсынова Ф. Түркілердің, Өр Алтай, төркіні едің //Егемен Қазақстан.- 2011.- 16 мамыр.- Б.5.
  • Отарбаева Ғ. Н. О.Бөкейдің "Сайтан көпір" повесіндегі мифтік танымның көркемдік-идеялық қызметі // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті хабаршысы. Филология сериясы.- 2015.- № 6.- Б. 70-74.
  • Сапанова А. М. О.Бөкей шығармаларындағы адамның мінез-құлқына байланысты фразеологиялық бірліктер // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы.- 2009.- №7-8.- Б.101-104.
  • Сейтқазы Э. А. О.Бөкей шығармаларындағы әлемнің ұлттық бейнесі // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті хабаршысы. Филология сериясы.- 2015.- № 2.- Б. 414-419.
  • Сығай Ә. Ой түбіндегі Оралхан //Дала мен қала.- 2012.- 16 қаңтар.-Б.10-11.
  • Сыдықов Т. Мұзтаудың мұзбалағы: Оралхан Бөкеевтің шығармашылығы //Қазақ тілі мен әдебиеті.- 2004.-N5.- 86-94б.
  • Тоқсанбай Қ. Оралхан оқулары //Егемен Қазақстан.- 2010.- 1қазан.-Б.9.
  • Толысбаева Ә. О.Бөкей шығармаларын талдаудың кейбір ерекшеліктері // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы.- 2008.- №8.- Б.47-49.
  • Төлеуов С. Бұлт ұйықтаған ұжмақ жер: [Ор-ағаң мінген ақбоз ат...] / /Алтын Орда.- 2009.- 2-8шілде.-18-19 б.
  • Шарабасов С. О.Бөкеев әңгімелері құрылымын фольклорлық сарындар// Ізденіс..-2000.-№4-5.-22-26б (Гуманитарлық ғылымдар сериясы)
  • Ыбырайқызы Г. О. Бөкейдің "Атау Кере" шығармасындағы герменевтикалық сарындар // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті хабаршы. Филология сериясы.- 2018.- №2.- Б.63-68.

Дереккөздер

  1. ↑ https://abai.kz/post/55303
  2. ↑ http://bokey.kz/index.php/kz/o-b-kej-mir-zholy
  3. ↑ C.Торайғыров атындағы Павлодар Облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы
  4. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
  5. ↑ Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
  6. ↑ Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл

Сілтемелер

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Оралхан_Бөкей&oldid=3285889» бетінен алынған