Орманқарға
Орманқарға (Garrulus glandarius) - еуропалық-сібірлік жалпақ жапырақты, әсіресе еменді ормандардың өте ерекше құсы.
| Орманқарға | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 A Eurasian jay in England
| ||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Garrulus glandarius (Linnaeus, 1758) | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| Subspecies | ||||||||||||||
|
33 (in eight groups) - see text |
Биологиялық сипаттама өңдеу
Қарға тұқымдас құстар үшін орташа денелі (120-150 г), көрікті, реңді құстардың бірі. Орманқарғаның танымалдық көрсеткіші - қанатындағы құстардан ажырату оңай.
Бұл - нағыз орман құсы. Ол ағаштардың қалың бөрікбасында тамаша бағдарлап, бір орыннан екінші орынға бара алады. Жемін ағаш бөрікбасынан да, жерден де аулайды. Бунақденелілермен обыр ораманқарғалар заузаларды, бізтұмсықтарды, дербесжұптар мен қарағай жібеккөбелектерінің жұлдызқұрттарын қынадай қырады. Есептеулерге қарағанда, оның жеміндегі зиянды бунақденелілер құрамы 61%-ға жуық, ал пайдалылары - тек қана 1,4% болады екен (қалған 37,6%-ы - адам үшін іс жүзінде маңызы жоқ түрлер). Бунақденелілерден басқа ол ұсақ аңсымақтарды және құстарды сүйсіне аулайды, мұнымен бірге қанатты достардың ұяларын жиі бұзады. Орманқарғалардың жарты жылға жуық - сәуірден наурызға дейін жейтін жемдерінің құрамында өсімдіктекті азық басым болады. Олар әсіресе еменжаңғақты жиі жеп, тіпті қорға да жинайды. Бірақ оны үнемі таба алмай қалады. Сөйтіп, орманқарғалар еменді жаңа жерге орналастырады. Олар таңқурай, шетен, мойыл жидектерін жаппай жеп, жидекті бұталардың тұқымдарын таратады.
Орманқарғалар, басқа қарға тұқымды орман құстары сияқты, көп үн шығармайды және бұқпантай: жасырынған ұядан оларды тауып алу оңай емес. Тек қана балапандар ұядан ұшқан соң олардың дауысы естіле бастайды, сөйтіп құстар көзге жиі көрінеді.
Таралуы өңдеу
Қазақстанда тек қана батыс және оңтүстік Алтайдың (Шығыс Қазақстан) ормандарында ұялайды. Кейде қысты күндері Қазақстанның батыс және солтүстік облыстарына ұшып келеді. Күзде Жайық аңғарының ормандарын бойлай көшіп жүреді, кейде осы өзеннің сағасына дейін жетеді. Орманқарғалар қыста орманнан адам тұрағына жиі көшіп жүреді, осы кезде олар онша сақтық жасамайды.[2]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ BirdLife International Garrulus glandarius. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature (2012). Тексерілді, 26 қараша 2013.
- ↑ Мектеп энциклопедиясы. Алматы: Атамұра, 2010.