Ортадүние
Ортадүние не болмаса Жерорта (ағылш. Middle-earth; Ендор (ку. Endor); Еннорат (синд. Ennorath); сөзбе-сөз — Орталық жер) — Дж.Р.Р. Толкиннің аңызындағы ойдан шығарылған әлеміндегі орын, континент. Ортадүниеде «Хоббит» және «Сақиналар әміршісі» оқиғалары толығымен, ал «Силмариллион» және «Аяқталмаған ертегілер» ішінара өріс алады.
Толкиен Ортадүниенің және оның шығармаларының оқиғалары өтетін жекелеген аймақтарының бірнеше картасын дайындады. Олардың барлығы көзі тірісінде жарық көрген жоқ. Негізгі карталар «Хоббит», «Сақиналардың әміршісі», «Силмариллион» және «Аяқталмаған ертегілер» кітаптарында жарияланған. Бірінші Дәуірдегі оқиғалардың көпшілігі осы кезеңнің соңында суға батқан Белерианд субконтинентінде болды. Белерианд картасының оң жақ шетіндегі Көк таулар — Екінші және Үшінші дәуірлердегі Ортадүние картасының жоғарғы сол жағында пайда болған Көк таулар еді. Толкиннің Ортадүние карталары әлемнің аз ғана бөлігін қамтиды: Руна мен Харад жерлерінің маңызды бөліктері, сондай-ақ басқа континенттер көрсетілмеген.
Толкиен Ортадүниенің біздің Жерде екенін бірнеше рет атап өтті[1] (дәлірек айтқанда, алыс өткенде «болған»). Ол бұл туралы «Сақиналар әміршісінде» де[2], хаттарда да[3] айтқан. Оның айтуынша, Үшінші Дәуір шамамен алты мың жыл бұрын аяқталды. Ширдің айналасы - қазіргі Солтүстік-Батыс Еуропа (Хоббитон, мысалы, Оксфордпен бір ендікте орналасқан). Алайда кейбір хаттарға жауап ретінде ол өз әңгімелерін «екінші реттік шындық» (ағылш. secondary or sub-creational reality, secondary belief) ретінде айтатын. 1971 жылдың қаңтарында сұхбатында ол сипаттаған нәрсені басқа дәуірде болған деп санауға бола ма деген сұраққа ол: «Жоқ... қиялдың басқа деңгейінде – иә» деп жауап берді[1][4]. Дегенмен, ол әрекет Жерде орын алатынын растады; Мидгард пен Ортадүниені салыстыра отырып, ол: «Иә, олар бір сөз. Көптеген адамдар Ортадүниені ғылыми фантастикадағыдай басқа әлем немесе басқа планета деп ойлап қателеседі, бірақ бұл Мұхитпен қоршалған деп елестетілген біз өмір сүріп жатқан әлемге арналған көне сөз»[1]. 1971 жылдың соңында ол өзі сипаттаған нәрсенің Жердің «тарихындағы қысқаша бөлім» екенін тағы да растады[5].
Атауы өңдеу
Ежелгі герман мифологиясында адамдар әлемі Мидгард, Мидденхайм, Манахейм және Мидденгард сияқты бірнеше атаулармен белгілі болды. Көне ағылшын тіліндегі middangeard бұрынғы герман сөзінен шыққан, сондықтан қазіргі ағылшын тіліне Midgard ретінде транслитерацияланған скандинавиялық мифологиядағы көне скандинавиялық Miðgarðr сияқты сөзге жақындығы бар. Протогермандық gardoz дегеннен шыққан екінші элементтің бастапқы мағынасы ағылшын тіліндегі ағылш. yard (аула) дегенге ұқсас ағылш. enclosure (қоршау) болды; middangeard халық этимологиясы арқылы ағылш. middle earth (Ортадүние) деп ұқсатылған. Ортадүние скандинавиялық мифологиядағы тоғыз әлемнің және кейінгі христиан нұсқасында үш әлемнің (жоғарыда жұмақ пен төменде тозақ) ортасы болды. Толкин бұл терминді VIII ғасырдағы ағылшын монахы Киневулфтің «Мәсіх» және «Елена» өлеңдерінен алған.
| “ | Eala Earendel engla beorohtast Ofer middangeared monnum sended |
” |
| “ | Hail Earendel brightest of angels Above Middle-earth sent under men |
” |
| “ | Періштелердің ең жарқыны, Еаренделге сәлем Ортадүниенің үстіне адамдарға түсірілді. «Мәсіх» поэмасы |
” |
Куенияда Ортадүние Ендор немесе Ендоре (ку. Endor, Endórë), «орталық жер» деп аталды, синдаринде бұл атау Еннорат (синд. Ennorath) сияқты естіледі. Түрлі дәуірлерде ол Тастанды Жерлер, Сырт Жерлер, Ұлы Жерлер деп те аталды.
Географиясы өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ a b c Interview with J.R.R. Tolkien Мұрағатталған 6 қыркүйектің 2012 жылы..
- ↑ Fellowship of the Ring, «Prologue» and Appendix D.
- ↑ Tolkien, Letters, ed. Humphrey Carpenter, nos. 151, 165, 183, 210, 211, 212, 294, 325.
- ↑ Rico Abrahamsen. Webwork by Varda. «Stages of Imagination».
- ↑ Letters, nos. 325, 328, and p 457.