Орта қышқыл жыныстар

Орта қышқыл жыныстар. Бұларға кремний тотығы 52—65% келетін жыныстар жатады. Диориттер. Диориттер — орта түйіршікті және көпшілігі ақшыл плагиоклаз бен түсті минералдардан тұратын тереңдік жыныстар. Түсті минералға қодыр амфибол, биотит және пироксен жатады. Кейбір жағдайларда кварцты диориттер мен граниттер тығыз байланыса келеді, оны гранодиорит деп атайды. Екінші жағынан диориттер габбро жыныстарға айналады, олардың шеттеріндегі фациялары желілерге ауысады. Бұл диориттер — күңгірт және ашық сұр жыныстар, кейде жасылсымақ болады. Кейде сыртқы түріне қарай оларды габброның метаморфизмге ұшырағанда пайда болатын қайталама жыныстарының амфиболиттерінен айыру өте қиынға соғады. Диориттер мен сульфидты желілер (мысты колчедан, галенит, сфалерит) өз ара байланысты болады.

Андезиттер. Андезиттер көп тараған жыныс. Ол Анд тауының (Оңтүстік Америкада) атына байланысты андезиттер деп аталып кеткен. Олар диориттердің эффузивтік аналогтары болып табылады. Андезиттер көбінесе порфириттер сияқты, ірі массивтерді құрамайды, бірақ олар күмбездердің және тасқындардың формасында өте жиі кездеседі.

Дациттер сыртқы түріне қарағанда андезиттерге ұқсас, бірақ оның ішінде жай көзге көрінетін кварц болады. Олардың негізгі массасы ең алдымен шынылы заттардан және кварцтың қоспасы мен плагиоклаздан тұрады; құрамында авгиттің және магнетиттің түйіршіктері кездеседі.

Порфирит (андезитті порфир)—плагиоклазды порфир структуралы тау жыныстары, андезиттердің палеотиптік (өзгерген) аналогтары, ол диабаздардың порфирлі, толық түйіршікті емес түрлеріне ұқсас. Порфириттердегі дала шпаттарының ірі кристалдары жақсы көрініп тұрады, олар бұлдыр, ақшыл, кейде сарғыш және жасылсымақ болады. Порфириттердің қышқыл түрлерінде түсті минералдар, көбінесе қоңыр амфибол, ал негізгілерінде пироксен болады. Порфириттердің массаларында көбінесе пластинкалы, сирек те болса бағаналы жіктер байқалады. Порфириттер Уралда, әсіресе Орта Урал алаптарында қатты метаморфизмге ұшырап, хлорит, эпидот минералдар пайда болу арқасында, әр түсті тақта тастарға айналған. Порфириттер мен олардың туфтары және бұдан басқа да метаморфтық жыныстардың көп дамыған аудандары: Кавказ, Украина, Қазақстан, Алтай, Орта Азия, Шығыс Сибирь және Қиыр Шығыс. Порфириттер ішіндегі сеппе кристалдар түріне қарай авгитті порфирит, амфиболды порфирит т. с. с. болып айырылады.

Сиениттер. Сиенит — негізінде ортоклазды жыныстар, онда көбінесе қоңыр амфиболдар болады, ал кварц кездеспейді немесе ол азғана құрам бөлігі болып есептеледі. Сиенитті граниттің кварц жоқ түрі деуге болады. Кейде сиенит габбромен тығыз байланысты келеді де, олардың жіктелгендегі шеткі заттары болып табылады. Сиениттердің бояуы әрқашанда ақшыл қызыл, әр түрлі реңкілі, сарғыш немесе ақ , дала шпаты түстес келеді.

Магнит, Благодать және Высокая тауларындағы магнетиттің ірі кендері Уралдағы сиениттердің интрузияларымен байланыса келеді. Кейде марганец пен мыс кендері де сол сияқты сиенитпен байланысты болады.

Трахиттер. Трахит сиениттің эффузивтік түрі. Ол түсі сұр, сарғыш немесе қызыл түсті айқын порфир структуралы жыныс. Трахиттердің сынығы бұдырмақты болады, өйткені жыныстың негізгі массасының майда қуысты структурасы бар. Сол куыстарда қайталама минералдардың уақ кристалдары жиі байқалады.

Ортофирлер. Сыртқы түріне қарағанда ортофирлердің трахиттерден едәуір өзгешелігі бар және олар күңгірт сарғышты немесе қызғылтты жыныстар; сиениттердің палеотиптік аналогы. Трахиттер және ортофирлер едәуір мөлшерлі тасқындар мен жамылғылар құрайды және вулкан күлінің көп массаларымен қосақталып жүреді. Осы күнгі бірқатар вулкандар трахитті лава шығарады. Украинада, Приазовск массивінің шығыс жағында трахиттер жарымы күмбездердің және кішкентай жамылғылардың формасында, дайка түрінде кездеседі. Ортофирлер Уралда, Қазақстанның бірқатар жерлерінде және Алтайда, Кавказда едәуір жиі кездеседі. Пятигорск ауданында бештаунит деп аталған, қышқыл трахиттер бар.