Ою-өрнек үлгілері

Жұлдыз - өрнек геометриялық сынық сызықты тұспалдайды. Жұлдыз бейнесі копмозицияланған ою-өрнектердің ортасында кездеседі.

Жұлдызгүл өрнегі салынған кілем және оның жұлдызгүл өрнегінен фрагмент. ҚР ҰМ қорынан.

Өрнек түрлері

• "Жұлдызгүл" - бес бұрыш жасап, гүлмен өрнектеліп, бес тармақтан тұратын гүлді тұспалдайды. Әдетте, мұндай өрнекті тоқыма бұйымдарында – кілемнің, қоржынның, басқұрдың ортасындағы негізгі өрнектің ішіне және жиегіндегі қорғанына түрлі-түсті етіп айналдыра жүргізу үшін салынады. Сонымен қатар, жұлдызгүл өрнегін зергерлік өнерде де кеңінен қолданады.
• "Күн" - ою-өрнегі күнді меңзейді.
• "Мүйіз" - мүйіз оюдың ең көне мәнері.
• "Қосмүйіз" - малдың екі мүйізін бейнелейді. Кейде "ырғақ", "ілмек" деп аталтын оюларды "қосмүйіз" дейді.
• "Арқармүйіз" - бұл элемент "қошқармүйізге" ұқсас, бірақ оған қарағанда шиыршықтанып, тармағы одан көбірек болып келеді.
• "Сыңар мүйіз" - қошқармүйіздің бір жақ сыңарын бейнелейтін өрнек.
• "Қырықмүйіз" - біріне-бірі жалғаса, тармақтала қосылған көп мүйізден тұрады. Негізінен мүйіз бейнеленген оюлардың барлығының символдық мәні бақыт-береке, байлық, мал-жанының көбеюі.
• "Төртқұлақ" - өсімдік тектес оюларға жатады. Бұл Пазырық қорғанынан табылған ең көне оюлардың бірі. Кесте өнерінде батырлар шапанының жауырынына, шалбардың тізе тұсына салынған.
• "Үшжапырақ" - өсімдік тектес оюларға жатады. Ертедегі сәулет өнері ескерткіштерінде кездеседі. Ісмерлер кесте тігуде қолданып жүр.
• "Түйемойын" - түйенің мойнына ұқсаған мүйіз оюына жатады.
• "Ботагөз" - әшекейлі композиция ортасына салынады.
• "Тіс" - малдардың, аңдардың тістеріне және шахмат тақтасына ұқсайтын ою-өрнек.
• "Таңдай" - мал таңдайының бедерін бейнелеуден шыққан.
• "Құсқанаты" - қанатын жайып ұшып келе жатқан құсты бейнелейді.
• "Шетою" - өрнектің бір элементі шексіз қайталана береді. Сырмақ, киім-кешектердің басқа да үй жиһаздарының жиектерін кестелеуде, сәулет өнерінде қолданылады.
• "Ирек", "ирексу" өрнектері бешпеттің, қамзолдың, шапан мен тақияның жиектеріне салынады.
• "Гүл", "жапырақ", "қоза" өрнектері - барлық гүл түрін тұспалдайды. Бұл өрнектер қолөнердің барлық саласын қамтиды."Су өрнегі".

Әдебиеттер

• Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. Алма-Ата: Казахстан, 1979;
• Есімболова М.Қ. Жетісу сөйленісінің лексикалық ерекшкліктері. Алматы: Эверо, 2004;
• Шоқпарұлы Д., Дәркембайұлы Д. Қазақтың қолданбалы өнері. Алматы: Алматыкітап, 2007;
• Шевцова А.А. Казахский народный орнамент: истоки и традиция. Москва: 2007;
• ҚР МОМ – материалдарынан;
• ОМЭЭ – материалдарынан.