Оятқыш

Оятқыш — берілген мезетте дыбысты немесе жарық дабылын беретін сағат. «Оятқыш» деген қазақша аты осындай сағатардың негізгі міндетін көрсетіп тұр. Оятқыш таймер немесе еске салушы деп аталады.

Тарихы

Механикалық оятқыш

Көне Қытайда оятқыш ретінде дәйектелген таяқшалар болды. Бұл таяқшалар шайыр мен үгінділердің қоспасынан жасалып, олардың ұшына кішкене жүк іліп қояды. Таяқша күйдіріліп, ұшына жанып жеткенде жүк металл тіреуішке құлап түседі.

Көне Грекияда оятқышқа ұқсас су сағаттары қолданылды. Өнеркәсіп төңкерісі кезінде оятқыш болып адамдар жұмыс істеді. Олар мамандығы knocker-up деп аталынды. Механикалық оятқышты американдық Леви Хатчинс 1787 жылы жасап шықты. Бірақ бұл оятқыш тек сағат 4:00-де дабылдады. әр уақытта дабылдайтын оятқышты француз Антуан Радье патенттеді.

Westclox Фирмасы «Биг-Бен» атты оятқышты 1908 жылы ұсынды. Бұл сағаттарда қоңыраудың рөлін бүкіл корпус атқарды, сондықтан оятқыштардың дыбысы өте қатты болды. АҚШ-та Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде оятқыштардың елеулі жетіспеушілігі байқалды, жұмысшылар жиі кешігіп жүрді. Сол үшін 1944 жылы АҚШ-тың бағаларды реттеу бойынша басқармасы сағаттарды шығаратын компанияларға азаматтық өндіріске қайтып келуге мүмкіндік берді. Қазіргі кезде адамды сенімді оятып, ұйықтатқызбайтын оятқыштар ойластырылып жатыр. Бұл оятқышты жасау арқылы ғалымдар екі мәселені шешуді көздейді: ұйықтап жатқан адамды тұрғызу (адам ұйықтағанда дыбыстарды елемеуге бейімді, және адамның қайтып ұйықтап қалуына мүмкіндік бермеу).

Ғалымдар бұны логикалық ойындармен, қашып бара жатқан оятқыш арқылы, оятқышты жарға лақтыру арқылы шешуге тырысып жатыр. Осындай өнертабыстардың бірі 2005 жылғы Шнобель сыйлығын алды. Адамның қандай ұйықтау фазасында екенін анықтапб, оны белгілі бір мезетте оятады.

Өткен зерттеулер бойынша, адамның көңіл-күйі қандай мезетте оятылғанына байлнысты. Ғалымдардың айтуы бойынша, егер адамды дұрыс таңдалған мезетте оятса, онда ол жай вибрациядан да оянады.

Механикалық оятқыштар

Механикалық оятқыштарда кәдімгі сағаттық механизмнен басқа дыбыс механизмы бар, ол бөлек серіппе арқылы жұмыс жасайды. Бұрамалы ойыншықтың принципі арқылы жасайды. Бұл механизмде екі тәуелсіз шектеулері бар:

Сағаттық дөңгелектің осіне қосалқы дыбыс тілі арқылы байланысты, ойығы бар диск орнатылады Сағат тілі дыбыс тілімен бір жерге келгенде, сағаттық тіліндегі шошақ ойыққа түседі, шектеу дыбыс меаханизмін жібереді.
Екінші шектеу кнопка арқылы байланысты болады, оятқышты әр мезетте сөндіруге мүмкіндік береді.

Электронды оятқыштар

Электронды оятқыш механикалық оятқыштың проблемаларын шеше алды:

Ояту процедурасы жақсартылды;
Дабылдың уақыты жоғары дәлдікпен қойылады;
Екі немесе одан да көп оятқыш қоюға болады.;
Механикалық оятқыштар максимум 12 сағат ішінде дабылдайды, ал электронды оятқыштар 24 сағат ішінде;

Оятқыш барлық электронды сағаттарда бар деп айтуға болады. Сонымен қатар, оятқышты плеерлерге, теледидарларға, радиоқабылдағыштарға, ұялы телефондарға және тағы да басқа электроонды құралдарға қойылады.

Дереккөздер

Алармды аппараттар // Брокгауз бен Ефрон энциклопедиялық сөздігі: 86 томдық (82 т. және 4 қос.) — СПб., 1890—1907.
Оятқыш арқылы қалай тұру керек Мұрағатталған 20 маусымның 2010 жылы.
Ақылды оятқыш Sleeptracker Мұрағатталған 25 қыркүйектің 2014 жылы.
Компьютерді оятқыш ретінде қалай қолдану керек? Мұрағатталған 2 қаңтардың 2010 жылы.