Оңтүстік Маңғыстау алабы

Оңтүстік Маңғыстау алабы Тұран тақтасының батыс бөлігі болып табылатын аттас ойысымдар жүйесімен байланысты. Алаптың солтүстіктегі шекарасы Түпқараған-Қаратау дислокациялар жүйесі, шығыс шекарасы Қарынжырық ер тұрқылас құрылымы, оңтүстік және оңтүстік-батыс жапсары көтерілімдердің Қарабұғаз-Орталық Каспий жүйесі, ал батыс және солтүстік-батыс шекарасы Каспий теңізі ауқымындағы Ағархан-Жамбай күрделі жарылымдары арқылы жүргізіледі. Алаптың жалпы ауданы 78 мың км²-ді құрайды, оның 46 мың км²-і Каспий теңізі су алабының ауқымында.

Алаптың шөгінді тысы триас шөгінділерімен шектеледі, қиманың қалыңдығы 6,5 км-ге дейін жетеді. Қима құмды және сазды таужыныстардың қат-қабатталуымен сипатталады, карбонатты шөгінділердің жекелеген қойнауқаттары мен будалары төменгі және ортаңғы триаста, жоғарғы юрада, төменгі және жоғарғы борда ұшырасады. Қима қорқоймалардың, белдемді және жергілікті флюид тіректерінің молынан ұшырасуымен сипатталады. Аймақтық флюид тіректері ретінде ортаңғы триастың сазды-аргиллитті, келловей-оксфорттың сазды-әксазды және палеогеннің сазды шөгінділерін атауға болады. Ең жақсы сыймдылық-сүзбелік қасиетті иеленген қорқойма-қойнауқаттар алаптың шеткі, негізінен ернеулік бөліктерінен анықталған. Қиманың триастық секциясының өзіне тән ерекшелігі жыртылыс бұзылыстарымен жоғары дәрежеде күрделене түсуі және алапқа кіретін көпшілік аудандарда триасты көмкеріп жатқан түзілімдердің құрылымдық планының түрліше сипатты иеленуі болып табылады. Құрылымдық параметрлерінің ерекшелігі ретінде алаптың солтүстік бөлігіндегі құрылымдық элементтердің өте анық байқалатын созылымдылықпен сипатталатындығын, ал оңтүстік бөлігіндегі құрылымдардың теңөлшемді (изометрлік) сипатты иеленгендігін атауға болады. Юра-палеоген кешенінің аймақтық қүрылымында әртүрлі көтерілімдер, баспалдақтар және ойысымдар (ойыстар) жүйесі дараланады. Алаптың ең маңызды құрылымдық элементтері қатарына Түпқараған, Беке-Басқұдық және Песчаномыс-Ракуш көтерілімдері, Жетібай-Өзен баспалдағы, Жазғұрлы және Сағындық ойыстары, Қарабұғаз күмбезінің солтүстік баурайы жатады.

Мұнайгаздылық триас, юра, аракідік төменгі бор түзілімдерімен байланысты. Кенорындардың басым көпшілігі Жетібай-Өзен баспалдағына шоғырланған, осы өңірде өткен ғасырдың 60-шы жылдарында қоры жағынан ғаламат ірі Өзен кенорны және өте ірі Жетібай кенорны ашылды. Алап ауқымында түрлі типті жергілікті құрылымдарға шоғырланған ұзын саны 40-тан астам мұнай мен газ кенорындары белгілі. Олардың ішіндегі ең ірілері антиклин немесе брахиантиклин қатпарлармен байланысты және олар әдетте көп қойнауқатты болып келеді (мұнай, газ және газ-мұнай жатындарының саны 25-ке дейін жетеді).

Алап мұнайларының өздеріне тән ерекшелігі парафиннің мол мөлшерін кіріктіретіндігі, бұл көрсеткіш кейде 24 %-ға дейін жетеді. Алап тереңдіктерінде қысым мен температура деңгейі қалыпты екендігі анықталған, алайда оның кейбір бөліктерінде, әсіресе оңтүстік-батыста, атап айтқанда Песчаномыс-Ракуш көтерілімі ауданында қиманың триасқа және теменгі юраға тиесілі бөлігіндегі температура керсеткіші 140-160°С-қа жетеді.

Негізгі мұнай туындатушы кешен ретінде ортаңғы триас және ортаңғы юра түзілімдері қаралуы тиіс, және де соңғылары көмірсутектерді тек Жазғұрлы және Сағындық ойыстары ауқымында ғана туындатқанға ұқсайды.

Алаптың құрлыққа тиесілі ауқымындағы жаңа ашылулар негізінен қиманың триасқа қарасты бөлігіндегі әзір бұрғыланбаған шағын антиклин қатпарлармен және юраның терригендік және карбонатты бөліктеріндегі антиклин емес тұтқыштармен байланысты болуы мүмкін. Айтуға тұрарлық ашылулар алаптың су айдыны бөлігімен байланысты болса керек.

Жалпы ауданы 60 мың км²