Паклитаксел

Паклитаксел — таксандар тобына жататын цитостатикалық дәрі.

Құрылысы

ИЮПАК бойынша аты: (1S,2S,3R,4S,7R,9S,10S,12R,15S)-4,12-Diacetoxy-15-{[(2R,3S)-3- (benzoylamino)-2-hydroxy-3- phenylpropanoyl]oxy}-1,9- dihydroxy-10,14,17,17-tetramethyl -11-oxo-6-oxatetracycloheptadec-13-en-2-yl rel-benzoate

Ашылу тарихы

1963 жылы Джонатон Хартвелл бастауымен АҚШ-тағы Ұлттық Ісік Институтының ғалымдары бүкіл Америка континенттіндегі өсімдік үлгілерін жинап, олардың ісікке қарсы тұра алатындықтай қасиеттерін зерттеді. 1981 жылға қарай ол ғалымдар тобы 135000-дай үлгілерді анализдеді. Оның ең үздігі таксол тікелей әсер беретіндей қасиет көрсетті. Қазіргі кезде Бристоль-Майерс Скуибб компаниясы шығаратын жартылай синтетикалық паклитаксел клиникалық қолданысқа ие.

Синтезделуі

Таксолдың тисс ағашының әр түрінен зиготтық эмбриондарынан бөліп алуынан жүзеге асады. Тaxus cuspidate ағашының ең үздік үлгілерінің дәндерін жинайды . Эмбрион құрамындағы судың мөлшері 10 пайыздан төмен болу үшін үш күн бойы 40 градустық (Цельсий) вакуумдық пеште эмбриондарды кептіреді және кері өлшейді . Содан соң оларды сұйық азотта қатырып, ұнтаққа айналдырады. Ол ұнтақты алынған өнімнен 100 есе көп мөлшердегі метанолы бар инкубаторға 28 градуста (Цельсий) 7 күн ұстайды. Алынған сіріндіні 0,2 мкм болатын мембрандық фильтрдан өткізіп, HPLC (Жоғары нәтижелі сұйықтық хроматографиясы) арқылы таксол бар-жоғын анықтайды. Сол тисс ағаштардың тікен-қыртыстарын жинап, анализден өткізіп олардың ішіндегі таксол құрамын жоғарыдағы үлгіге орай анықтайды. Бірақ. ол хиральды атом саны өте көп болғандықтан (11 хиральды көміртек атомы) оны синтездеу мақсатында өте күрделі синтетикалық бағыттар қолданылады. Себебі, таза таксол затының кішкене ғана мөлшерін алу үшін 2000-4000 шақты тисс ағашынан алынатын табиғи шикізаттарды жоғарыда көрсетілген бағыттарға орай синтездеу қажет. Ал ол өте тиімсіз әдіс.

Қолданысы

Сүт безі қатерлі ісігіне, жұмыртқа жасушасының ісігіне, өкпе ауруына және т.б. ісік ауруларын емдеуге қолданылады.

Тигізетін әсерлері:

Қан құрамындағы тромбоцит эрритроциттердің мөлшері төмендеп, анемия немесе қан кетеді;
Шаштың түсуі;
Сүйек буындарының ауруы;
Жүрек айну және құсу;
Диарея;
Жоғары сезімталдық реакциясы – қызу, беттің қызаруы, ентігу т.б. белгілер пайда болады. Осы реакциялардың көпшілігі инфузияға бірінші 10 минут ішінде пайда болады. Бұл белгілер пациентердің 10-29%-ында кездеседі;
Тобықтың ісінуі;
Қан қысымының төмендеуі;
Терінің қараюы;
Тырнақтардың өзгеруі болады. Алайда бұл белгілер пациенттердің 10 пайызында кездеседі.

 Ескерту: Егер пациенттің дене қызуы - (38 ° C) және қалтырау болса, тыныс алу қиындаса міндетті түрде больницаға баруы қажет!!!

Қабылдауы

Таксол вена тамырына инъекция немесе инфузия түрінде беріледі. Таксол - тітіндіргіш. Ол химиялық зат, яғни тамырдың қабынуына әкеледі. Сондықтан да , көп адамдарға аллергия туғызады. Таксолды әр түрлі күн тәртібінде, мөлшер бойынша қабылдау керек. Ол ағзада ерімейді, сондықтан оны алтынның кішкене бөлігіне таксолды енгізіп, адамның денесіне жібереді. Алтын адам ағзасындағы ісіктің вирусын тез табады. Алтын вирусты блоктап, ішіндегі таксолды босатады. Сосын таксол ағзаға еніп, басқа вирустарды өлтіреді.

Изомерлерінің әсері

Таксолдың құрылымын оның алғаш рет ашылғанынан бастап 8 жыл өткен соң ғана рентген кристаллографиясы арқылы анықтады. Ол осы үшциклді терпеннің туындысы болып шықты. Оның молекуласы 11 хиральды көміртек атомынан тұрады, яғни, оның бүкіл 211 оптикалық изомерлерінің ішінен тек қана біреуі ғана табиғатта кездесетін қосылысының аналогы бола алады.

Дереккөздер

FindPATENT.ru
Stereochemistry Part 1 Solutions: #1
The Story of Taxol Мұрағатталған 12 желтоқсанның 2013 жылы.
Enantiomers Мұрағатталған 21 қаңтардың 2015 жылы.
Exploiting the Power of Stereochemistry in Drugs: An Overview of Racemic and Enantiopure Drugs
Taxol
Taxol: Science and Applications