Париж коммунасы

Париж коммунасы - 1871 жылғы 18-наурыз революциясы.

Париж коммунасының Декреті

Cебебі мен сипаты

Ұлттық гвардияның басшылары жұмысшыларды Париж қаласына кірген неміс әскерлеріне оқ атпауға көндірді. Неміс әскері 1-наурыз күні Париж қаласына кірді. Неміс басқыншыларын қаңсылаған иттер мен мияулаған мысықтар қарсы алды. Барлық жұмыс орындары, дүкендер жабық тұрды. 3-наурыз күні ұлттық жиналыс өзінің отырысында Франкфурт келісіміне көніп Отто фон Бисмаркке тапсырды. Париждің халқын неміс әскерлерінің қолымен бағындырмақ болған француз өкіметінің үміті жүзеге асқан жоқ. Париждің қарулы халқын қарусыздандыру үшін оларды көшеге түрткілеп шығару керек болды. Ол үшін ұлттық гвардия әскерлерінің онсызда аз жалақысын азайтты. Қала тұрғындарынан қарыздарын екі жетінің ішінде төлеуді талап етті. Бұның бәрі Парижді шыдамынан шығару үшін істелді.

Француз үкіметі Германия үкіметімен келісіп, Седан түбіндегі әскерді Парижге кіргізуге рұқсат алды. 12 мын шасси винтовкасын адды. 18-наурыз күні сағат 3-те Тьер әскері Монмартр биігінде тұрған ұлттық гвардия қолындағы артиллерияны басып алғысы келді. Тьер әскері Монмартр биігіндегі зенбіректерді төменге түсіре бастады. Түске таман Тьер әскері Париждің орталық көшелерімен Версальға қарай кете бастады. (Париж халқының, ұлттық гвардия әскерлерінің арасымен Тьер әскері зеңбіректерін сүйретіп өтіп кетті). Париж халқы 18-наурыз күні өкімет мүшелері Версальға қашып кеткеннен кейін өкіметті өз қолына алды.

Бланкистер де, неоякобиншілер де Тьер әскерін қарусыздандыруды түсінбеді. Ұлттық гвардияның Орталық Комитетінің айқын жоспары болған жоқ. Бұлар халықтың белсендігімен Париждің тізгінін өз қолына алды.

Париж Коммунасына сайлау

1871 жылы 18-наурыздағы революция стихиялы, ойламаған жерден болған революция болды. Орталық комитет революцияны алдын-ала дайындаған жоқ. Варле, Асси тағы басқа да көрнекті қайраткерлер де дайындамады. Кешке қарай бүкіл Париж көтерілісшілердің қолына өтті. Ратуша үйінде қызыл жалау желбіреді. Осы кезде ұлттық гвардия не істеуі керек еді? Біріншіден, Версальға қарай қозғалып оларды қарусыздандыру керек еді. Екіншіден, үкіметті тұтқындау керек еді. Алайда бұлар үкімет билігіне қолын жеткізе отырып революцияның міндетін түсінген жоқ. Революцияға тән тактика шабуылға шығу екенін түсінбей, қорғаныс бағытын ұстанды. Орталық Комитет мүшелерінің "мейрімділігінің" себебі азамат соғысы шығып кетеді деп қауіптенді. Олар бұл соғысты шығарып отырған негізгі мұрындық буржуазия екенін түсінген жоқ. Париж жұмысшылары буржуазияға моральдық ықпал жасау арқылы әсер етуге болады деп түсінді. Орталық Комитет өзінің басшы орган екенін түсінбеді. Ол өзінің негізгі міндеті — Коммунаға сайлау жүргізу деп түсінді. Сайлауға дайындық жүргізді. Буржуазиялық элементтер қарусыз демонстрациялар ұйымдастырды. 26-наурыз күні сайлау жүргізілді. Париж Коммунасы Советі сайланды. Сайлауға еңбекші бұқара ғана дауыс берді. Коммуна советіне 85 адам сайланды. Дегенмен 16-сәуірде қосымша сайлау болып, тағы 22 адам сайланды. 18-26-наурыз аралығында Орталық Комитет бірнеше шаралар жүргізді. Әлеуметтік жағынан алғанда көпшілігі жұмысшылардан тұрды. Партиялық жағынан алғанда Коммуна советі әртүрлі болды. Олардың ішінде лрудонистер, неоякобиндшылаар тағы баскдлар болды. Неоякобиндықтар болып жатқан оқиғаның мәнін түсінген жоқ. Олар сыртқы жаудан Францияны қорғауды күн тәртібіне қойды.

Коммуна жұмысшыларға инструмент таратуда

Революцияның барысында еңбекші бұқара үкімет басына келді. Бланкистер мен неоякобиндіктер бір блокқа бірікті. Кейбір коммуна мүшелері екі топтың екеуіне де қосылған жоқ. Коммуна советінің басым көпшілігі Маркске дейінгі социализмнің түрлі ағымдарында тұрды. Бланкистер де, пруддонистер де Францияның жұмысшыларына басшылық жасай алған жоқ. Францияның пролетариатынын өз партиясы болмады.

Париж Коммунасының әлеуметтік шаралары

Сонымен 18-наурыз күні болған халық көтерілісі жаңа революциялық үкіметтің басына Париж жұмысшыларын әкелді. Олар революцияның міндетін түсінген жоқ. Сонда да олар үкімет билігін қолына алғаннан кейін өздеріне қажетті жұмыстар істеді. Олар тұрақты армияны жойып қарулы халық жасағын кұрды. Ескі аппараттың чиновниктері жұмысқа шықпай қойды. Коммуна атқарушылық және орындаушылық билікті біріктірді. Париж Коммунасы 10 комиссия кұрды. Олар финанс, әскери, юстиция, қоғамдық тағы басқа. Коммуна Советі бұл комиссияларға өз өкілдерін тағайындады. Басқару және сот аппараттарына мүшелер сайлау арқылы тағайындалды. Сенімді ақтамағандарды жұмыстан шығаратын болды. Коммуна жұмысшылардың еңбек ақысын маман жұмысшылардың еңбек ақысымен теңестірді. Коммуна жаңа мемлекеттік құрылым ретінде көрінді: тұрақты армияны халық жасағымен алмастыру әрекеті, ескі бюрократтық аппаратты жойып жаңа аппарат құруы, жалпыға бірдей сайлау енгізуі. Олар халық алдында есеп берді. Қызметкерлер жалақысы жұмысшы жалақысына жақын етіп белгіленді. Заң шығару және атқару органдары Коммунаға біріктірідді.

Коммуна советі құрылғаннан кейін елдің ішінде әлеуметтік топтардың саяси белсенділігі артты. Әйелдер клубы тағы басқа клубтар құрылды. Коммуна жұмысшылардың талабын орындауға тырысты. Айырбас және еңбек комиссиясы құрылды. Оның басшысы Лео Франкель былай деді: "Егер біз жұмысшыларға ештеңе істемесек Париж Коммунасының мәні не?" — деді. Он сағаттық жұмыс күні енгізілді. Түнгі жұмысқа тыйым салды. Осы шаралар Коммуна советінің жұмысшылар үкіметі екенін көрсетеді. Шіркеуді мемлекеттен бөлді. Азаматтық оқу енгізілді. Балалар бақшасы, мұражай есіктері ашылды. Париж Коммунасы соғысты жек көретінін көрсетті. Наполеонға салынған жүз метрлік алып ескерткішті құлатты. Париж Коммунасы кезінде басқа елдердің азаматтары Лео Франкель, Врублевский, Домбровский, басқа да орыс азаматтары жұмысшылардың қиындықтарын бөлісті.

Коммуна және шаруалар

Францияның провинцияларын да, басқа да қалаларында 23-наурызда Марсель қаласында, Лион, Тулон қалаларында революция болды. Бірақ олар ұзақ өмір сүрген жоқ. Шаруалар мен Париж Коммунасы арасындағы байланыс жасау әрекеті болды. Коммунар жазушы Андре Малон шаруаларға арнап жазған "К сельскому труженику" деген үндеуінде былай жазды: "Туысқан, сені алдап жатыр, сондықтан менің талап етіп жүргенім азат болу - сенің де азат болуың".