Партизан қозғалысы

Партизан қозғалысы – жау басып алған территорияда өз Отанының бостандығы мен тәуелсіздігі және әлеуметтік өзгерістер жолындағы халықтық күрестің бір түрі; оған жау тылында қимыл жасаушы әскери бөлімдер де қатысуы мүмкін.^[1] Партизан қозғалысының түрлері:

қарулы күрес,
саботаж,
диверсия,
өкімет органдарының беделін түсіруге бағытталған үгіт-насихат.

Партизан қозғалысына халық ерікті түрде қатысады, қаруланған топ күресте жергілікті тұрғындарының көмегіне сүйенеді. Партизан қозғалысы шетел басқыншыларына да және ішкі жауларға да қарсы жүргізілуі мүмкін. Қанаушылардың үстем тапқа қарсы азамат соғысы кейде партизан қозғалысы түрінде өтеді. Партизан қозғалысының міндеті халық бұқарасының ұлт-азаттық немесе әлеуметтік қайта құрылыс жолында күрес жүргізіп отырған нақты тарихи жағдайлармен белгіленеді. Партизандардың қарулы күрес әдістерінің негізгі түрі – жауға тұтқиылдан шабуыл жасап, дұшпанды материалдық жағынан неғұрлым көп шығынға ұшырату.

1812 ж. Отан соғысындағы партизан қозғалысы

І және ІІ дәрежелі партизан медалі

1812 ж. Отан соғысындағы партизан қозғалысы – Ресей халық бұқарасының негізінен орыс шаруалары мен әскери отрядтарының Наполеон әскерінің тылы мен коммуникацияларында жүргізілген қарулы күресі. Партизан қозғалысының кең өріс алуы 1812 ж. Отан соғысының әділеттік сипатын көрсетеді, Литва мен Беларуссия шаруаларының француз басқыншыларына қарсы күресі орыс армиясы шегініп кетісімен, стихиялы түрде басталды. Олар француз солдаттарын жабдықтаудан бас тартты, кейінірек үйлерін тастап, азық-түліктерін жасырып немесе өртеп, өздері орманға жасырынды, партизан соғысын жүргізуге кірісті. Партизан қозғалысы тамыздың басында Смоленск, кейін Мәскеу мен Калуга губернияларында кең өрістеді. Г.М.Курин, С.Емельянов, В.Половцев, В.Кожина, Е.В.Четвертаков т.б. басқарған партизан отрядтары көпке белгілі болды. Жауға қарсы жалпы ұлттық патриоттық сезім күші кейбір помещиктердің өздерін шаруалардан партизан отрядтарын құруға мәжбүр етті.

Советтік Ресейдегі 1918-22 ж. Азамат соғысы кезіндегі партизан қозғалысы

Советтік Ресейдегі 1918-22 ж. Азамат соғысы кезіндегі партизан қозғалысы – еңбекшілердің Ұлы Октябрь социалистік революциясының жеңістерін қорғау үшін ақ гвардияшылар мен интервенттердің тылында жүргізген қарулы күресі.^[2] Ақ гвардияшылар мен интервенттердің өздері басып алған территорияларында антисоветтік, террироистік тәртіп орнатуы және революцияға дейінгі тәртіпті қалпына келтіруі партизандық күресті бастаған еңбекшілердің қалың бұқарасының қарулы қарсылығын туғызды. В.И.Ленин бастаған РК(б)П ОК жау тылындағы партизан қозғалысына зор маңыз берді және Украина, Дон, Солтүстік Кавказ, Сібір, Қиыр Шығыс т.б. аудандарда оның кең өрістеуіне басшылық етті. Астыртын партия ұйымдары ОК басшылығымен партизан отрядтарын құрды және өз бетімен пайда болған партизандық күресті Қызыл Армияның соғыс қимылдарымен бір тұтас мақсатқа бағындыруға ұмтылды. Бұл қозғалыс Орта Азия республикалары мен Қазақстанның да бірқатар аудандарында өріс алды.^[3]

Партизан қозғалысының сипаты мен көлемі нақтылы әлеуметтік-экономикалық және географиялық жағдайлармен, елдің әр түрлі аудандарындағы тап күшінің орналасуымен белгіленеді.^[4]

Ұлы Отан соғысы кезіндегі партизан қозғалысы (1941-45)

Ұлы Отан соғысы кезіндегі партизан қозғалысы (1941-45) – совет халқының КСРО территориясын уақытша басып алған фашист басқыншаларына қарсы күресі. БК(б)П ОК партизан қозғалысына бағыт беріп, жау тылында жұмыс істеуші жергілікті партия ұйымдарына басшылық етті. Партияның ОК мен КСРО Халкомсовы 1941 ж. 29 маусымдағы Қарарында және БК(б)П ОК 18 шілдедегі «Герман әскерлерінің тылында күрес ұйымдастыру туралы» қаулысында жау басып алған аудандарда партизан қауымын ұйымдастырудың, астыртын жұмысын жүргізудің бағдарламасын көрсетіп берді. Соның нәтижесінде 1941 ж. күзінде жау басып алған жерлерде партияның 10 астыртын облыстық, 260 округтық, қалалық, аудандың комитеті, ал 1943 ж. 24 астыртын облыстық, 370-тен аса округтық, қалалық, аудандық комитеттері, 2 мыңға жуық астыртын комсомол ұйымы, комсомолдың 12 облыстық, 280-нен аса аудандық, қалалық комитеттері жұмыс істеді.^[5]

Соғыстың басында партизан қозғалысын ұйымдастыру үшін совет тылынан арнайы дайындықтардан өткен коммунистер мен комсомолецтер жау тылына жіберілді. Мұнымен қатар әскери қызметкерлер мен чекистерден құралған топтар жіберу тәжірибесі кең қолданылды. Осындай арнайы топтардың негізінде партизан отрядтары пайда болды. Мұндай топтар әсіресе Украина мен Белоруссияның батыс аудандарында, Молдавия мен Балтық жағалауларында зор рөл атқарды. Партизан қозғалысының бүкіл халықтық, интернационалдық сипат алды. Мұнда ерлермен бірге әйелдер де, қарттармен бірге жастар да, көптеген өкілдердің өкілдері болды. Мәселен, Украина партизан отрядтары мен құрамаларына елдің 62 ұлтының өкілдері қатысты. Толық емес деректер бойынша, Украинада жергілікті және т.б. ұлттармен бірге 1500 қазақ, Ленинград және Смоленск облыстарында 500-дей, ал Беларуссияның 65 партизан құрамаларында 1500-ден астам қазақстандықтар болды.

Дереккөздер

↑ “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VІІІ том
↑ Бычков Л.Н., Крестьянское партизанское движение в Отечественной войне 1812 г., М., 1954.
↑ Бескровный Л.Г., Отечественная война 1812г., М., 1962
↑ Жилин П.А., Гибель наполеоновской армии в России, М., 1968
↑ Давыдов Д.В., Дневник партизанских действий 1912, М., 1942

[source1-1] “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VІІІ том

[source2-2] Бычков Л.Н., Крестьянское партизанское движение в Отечественной войне 1812 г., М., 1954.

[source3-3] Бескровный Л.Г., Отечественная война 1812г., М., 1962

[source4-4] Жилин П.А., Гибель наполеоновской армии в России, М., 1968

[source5-5] Давыдов Д.В., Дневник партизанских действий 1912, М., 1942

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]