Пассионарлық теориясы

Лев Гумилевтың этногенездік Пассионарлық теориясы тарихтағы оқиғаларды этностардың дамуы мен сол ландшафттың және басқа этностардың арасындағы қарым - қатынас ретінде сипаттайды. Негізінен мақала ретінде рецензиялық журналдарда басылып шығарылды, кейін диссертация негізінде көрсетілді, өзінің докторлық степендиясын қорғау мақсатында, бірақ ЖАК - мен қабылданған жоқ.

Лев Гумилевтың гипотезасы этнос ұғымын (дәлірек, этникалық жүйелердің бірнеше түрін) анықтайды және сипаттайды, сонымен қатар Пассионаризм ұғымын енгізеді және типикалық этногенез процессін және этностар арасындағы өзара байланысты сипаттайды.

Этногенездің Пассионарлық теориясы КСРО - да және басқа мемлекеттерде түсініспеушілік пен қолдау таппады.

Қазіргі уақытта ол теория Ресей, Қазақстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің жоғарғы оқу орнындарында этногенездің даму теорияларының біреуі ретінде оқытылады.

Этникалық жүйелер өңдеу

Этникалық жүйелер деп мыналар есептеледі:

Биологиялық жағдайы қалыптасқан адамдар тобы (арыстандарда прайд)
Адамдардың ландшафтқа қалыптасу формасы
Біркелкі комплементарлық адамдар тобы, өздерінің бірлігін мойындайтын және басқа этникалық жүйелерге өздерін қарсы қоятын адамдар
Өздерін ұстау нормалары бірдей адамдар тобы
Бір тамырдан шыққан және синхромдық тарихы бірдей адамдар тобы
Тұрақты эволюциялық жүйелер
Иерархиярлық құрылымдар

Этникалық жүйелер жалпы жағдайда мыналар болуы емес:

Тіл
Дін
Мәдениет
Заң

бірақ, болуы да мүмкін.

Этникалық жүйелердің түрлері, этникалық иерархияның деңгейі кему реті бойынша:суперэтнос, этнос, субэтнос, конвиксия және консорция. Этникалық жүйе – этникалық бірліктердің кіші реттері немесе үлкен реттерінің дегедрациясы эволюциясының нәтижесі.

Суперэтнос: Ең үлкен этникалық жүйе. Құрамы этностардан тұрады. Бұл жүйеде негізінен адамдардың өмірге деген көзқарасы және олардың өмірдің негізгі сұрақтарына қатынасын анықтайды. Мысалға мұсылмандық, еуропалық, римдік суперэтнос.
Этнос: Этникалық жүйенің кішілеу бөлігі, көбінесе ұлт дейді. Этнос мүшелері жалпы өзін - өзі ұстау қасиеті, сол ландшафтқа белгілі бір қатысы бар болуы, тілі, діні, заңы және политикалық, экономикалық құрылғысы бойынша байланысқан адамдар тобы. Мысалға қазақтар.
Субэтнос, конвиксия және консорция: Этнос бөліктері, көбінесе белгілі бір ландшафтқа қатты сіңісіп кеткен және бірдей тағдыр мен тұрмыспен байланысқан адамдар тобы. Мысалға казактар, поморлар.

Этникалық контакт формалары өңдеу

Химера: әртүрлі суперэтностарға жататын адамдардың арасындағы қарым - қатынас. Мысалы: ғұндар мен қытайлар байланысы. Осы кезде этникалық антисистема пайда болады. Этникалық антисистемадағы адамдарда өмірге негативті көзқарас байқалады, олар этникалық жүйенің тығыздығын төмендетуін айтады.

Ксения: белгілі бір этнос өкілдері басқа этнос жеріне әкелінуі, бірақ көшірілген жердегі этникалық жүйені бұзбай өмір сүреді. Мысалға немістердің Ресейге көшірілуі.
Симбиоз: этностар үйлесуі, әр адам ландшафтқа ие болады, толық ұлттық ерекшеліктерін сақтай отыра. Бұл контакт ұлттың өмір сүру мүмкіншілігін арттырады.

Пассионаризм өңдеу

Пассионаризм — биохимиялық энергияның кей түрінің шамадан тыс болуы, сонымен қатар адамның ішіндегі анықталмаған, сол адамның өмірін және қоғамды өзгертуге бағытталған талпыныс. Ол ерлік және қылмыс, шығармашылық және құрту, жақсылық және жамандық, махаббат және жеккөрушілік. Адамға өз өмірінен қымбат зат - оның мақсаты. Ол адамды һақарман етіп те, көшбасшы етіп те көрсетпейді, өйткені адам сол ортаның жаман және жақсы жақтарын анықтай алған жағдайда пассионарлық топтың мүшесі болып есептеледі.

Лев Гумилевтің түсінігі әртүрлі жұмыстарда ерекшеленеді. Шындығында бұл тарихи - қоғамдық құбылыс, белгілі бір мекенде адамдардың көпшілігіндегі арнайы бір активтілік (пассионаризм).

Көбінесе оны жеке тұлғаның (топтың) тұқым құалайтын қасиет, сол тұлғаның (топтың) қысым мен талпыныс жарамдылығын анықтайды. Лев Гумилев осы мәселеге бірнеше мысал келтірген, бірақ пассионаризмнің табиғаты және тіршілігі жайлы айтпаған. Ол тек индивидтің пассионаризмі психологиялық ауыспалы екенің және космостық мутацияның салдарынан пайда болуы мүмкін деген. Бұл жерде біз тек гипотеза құрастыра аламыз. Бірінші Д. Эдди тапқан күннің активтілігімен байланысты, ал екіншісі “Сверхновая” жарқылдарымен байланысты гипотеза.

Пассионаризм деңгейі өңдеу

Негізгі квалификациясы өңдеу

Нормадан жоғары деңгей - өмірін мақсаты үшін құрбан етуге дайын, дүниені (кем дегенде сол тұрып жатқан ландшафтты) өзгертуге арман және мүмкіншілігі пайда болған кездегі адамның жағдайы.
Нормадағы деңгей – қоршаған ортамен тепе - теңдік тапқан адамның жағдайы.
Нормадан төмен деңгей - жалқаулыққа беім, паразиттік өмір, енжар адам жағдайы.

Алғышарттары өңдеу

Пассионарлық серпін болған территорияда орналасу
Екі немесе одан да көп ландшафттың бірігуі
Екі немесе одан да көп этностардың бір территорияда орналасуы

Қорытындылай келгенде пассионарлар - қоғамға жаңа түсінігі бар адамдар, қоғамның ескі түсініктерінің орнына жаңа түсініктерін енгізеді, солайша қоғаммен келіспеушілік табылады. Олар топтар құрайды, топтағы адамдар жаңа этностың ядросы болып есептеледі, ол көбінесе серпіннен 120 - 160 жылдан кейін пайда болады және жаңа идеология дүниеге келеді.