Патша өкіметі тартып алған жерлерді қазақ еңбекшілеріне қайтарып беру

Патша өкіметі тартып алған жерлерді қазақ еңбекшілеріне қайтарып беру, Кеңес өкіметі жүргізген саясат. Азамат соғысы аяқталған соң қазақ халқын өз жағына шығаруға тырысқан Кеңес өкіметі жер-су реформасын жүргізе бастады. 1920 жылы қыркүйекте өткен Түркістан Республикасы Кеңестерінің IX съезі Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда жер-су реформасын жүргізу қажет деп тапты. 1920 жылы 20-31 қаңтар аралығында Әулиеатада (қазіргі Тараз қаласы) түркістандық қазақ және қырғыз кедейлерінің съезі болып өтті. Съезд еңбекшілерді жер-су реформасын өткізуге белсенді қатысуға шақырып, Қосшы одағын құру жөнінде шешім қабылдады. Қазақстанның оңтүстігінде жер- су реформасын жүргізу және «Қосшы одақтарын» құру мен оның нақты іс-қимылын үйлестіруде О.Жандосов, Ж.Бөрібаев, А.Розыбакиев, т.б. көрнекті қайраткерлер үлкен рөл атқарды. 1921 жылы 2 ақпанда Қазақ АКСР-і OAK 1917 жылғы ақпан айына дейін қоныс аудару мекемелерінің қазақ еңбекшілерінен бөліп алған, сондай-ақ кулактардың заңсыз басып алған жерлерін қайтару жөнінде декрет қабылдады. 1921 жылы 19 сәуірде патша өкіметі Орал-Жайық өзенінің сол жағалауы) және Сібір (Ертіс өзенінің жағалауындағы он шақырымдық алқап) казак әскерлерінің меншігіне берілген жерлерді қазақ еңбекшілеріне қайтару жөнінде жаңа декрет жариялады. Бірақ оларды жүзеге асыру үлкен қиындықтарға соқтырды. Жер үлестерін қайта бөлуге кедейлер мен жалшылар белсене қатысты. Кулактар мен бай шаруалардың дүние-мүлкін ішінара кәмпескелеу арқылы кедейлерге жер, мал мен құрал- саймандар таратылды. Қазақ шаруаларына өздерінен тартып алынған жайылымдар, егіндік алқаптар мен мал айдайтын жолдар қайтарылды. Қоныс аударушылардыц поселкелері, казак-орыстардың қыстағы мен хуторларының кейбіреулері жойылып, олардың халқы өздері бұрын тұрған, өңделетін артық жер қоры бар селолар мен станицаларга қоныстандырылды. Кедейлер мен жалшылардың барлық борыштық, жалға алу міндеттемелері жарамсыз деп жарияланды. Көшпенді қазақ халқыныц егін шаруашылығына деген ынтасы арта түсті. Кеңес өкіметі отырықшылыққа бет бұрған Жетісу мен Сырдария облысының шаруаларын ауыл шаруашылық құралдарымен, ең қажетті заттармен қамтамасыз етті. 1921 жылы көктемде Жетісу шаруалары 15 мың орақ, 13 мың шалғы, 120 соқа, 200 мың аршын мата, шай, сабын, сіріңке, т.б. заттар алды. 20-жылдардың бас кезіндегі аграрлық реформалар ондаған мың қазақ кедейлері мен жалшыларын жермен қамтамасыз етіп, оларды кіріптарлық пен жалға алу ақысының ауыртпалығынан құткарды. Белгілі бір саяси мақсатты көздегендеріне қарамастан бұл реформалар қазақ халқының іс жүзіндегі теңсіздігін жою жолындағы маңызды қадам болды.