Пафос

Пафос (гр. pathos — сезім, құмарлық), құлшыныс, құштарлық, асқақтық, қуатты сезім мен терең шабыт мағынасында қолданылған. Ежелгі грек әдебиетінде Пафосты қаламгердің шығармашылық ойының сын-сипатын айқындауда, туындыларында заман бейнесінің бейнеленуі дәрежесін бағалауда негізгі көрсеткіш ретінде таныды. Пафос арқылы ақын-жазушының қоғамдық-әлеуметтік идеалын анықтау да қалыптасты. Көркем шығарманың идеалы мен оның Пафосының тығыз байланыста болатындығы осы екі ұғымды бірде ыңғайлас, бірде қарама-қарсы сапада қарастыруға негіз болды. Пафос қаламгердің “соты” мен “үкімі” деген де көзқарас бар. Аристотель Пафосты объективтік жайлар арқылы экспрессивтік бейнелер жасау деп есептеген. Лонгин Пафостың субъективтік негізге тәуелді екенін дәріптеп, “тәңірлік шабыт”, “таланттың әулиелік ақымақтығы” сияқты ұғымдар енгізіп, Пафосты қиялмен байланыстырды. Шиллер оны көркем туындының жанрын анықтайтын басты көрсеткіш десе, Лессинг эстет. категориялар дәрежесіне көтерді.

Гегель Пафосты екі мағынада қарастырды:

1. кейіпкердің қоғамдағы, тұрмыстағы ерекше құлшынысты іс-әрекеті;
2. шығарма авторының “жаны”, оның болмысқа көзқарасы, ақиқатқа жетудегі құралы.

В.Г. Белинский Пафосты жеке қасиеттермен байланыстырды. 20 ғасыр да Пафосты көркем мазмұнмен, шындықпен бірлікте зерттеу белең алды. Пафос түрлерін анықтау біресе жанр ыңғайында, бірде әдеби ағым мен бағыт, енді бірде бинарлық эстетикалық категориялар аясында жүргізілген. Пафостың түрлерін негізінен трагедия, қаһармандық, комедия, романтика, сатиралық, драмалық, т.б. деп жіктеу қалыптасқан. Пафос субъективті, объективті, шын және жалған болуы да мүмкін. Көркем шығармадағы “негізгі ой”, “өзекті идея”, “авторлық бояу”, “ұлттық реңк”, “басты желі” деген ұғымдарды Пафоспен тығыз байланыста қарастырған дұрыс.>