Проспер Мериме

Проспер Мериме (фр. Prosper Mérimée; 28 қыркүйек 1803 жыл, Париж – 23 қыркүйек 1870 жыл, Канн) – француз жазушысы, Француз академиясының мүшесі. Орыс тілін жетік меңгерген. Пушкин мен Гогольдің шығармаларын сүйіп оқиды. 1849 жылы Пушкиннің «Қарғаның мәткесін», 1853 жылы Гогольдің «Ревизорын» француз тіліне аударады. Сонымен қатар Ресейдің тарихына да қызығады. «Journal des Savants» атты журналға «Ұлы Петрдің тарихы» туралы бірнеше мақала жариялайды. 1828-1829 жылы «Жакерия» (Jacquerie) және «Famille Carvajal» атты драмалар, «IX Карл» (Chronique du temps de Charles IX) атты тарихи роман және «Маттео Фальконе» (Mateo Falcone) атты новеллa жазады. Оның атақты шығармаларының бірі – «Кармен» новелласы. Онда сыған қызы Кармен жайлы және сығандардың әдет-ғұрыптары туралы баяндалады.

Проспер Мериме
Дүниеге келгені:	қыркүйектің 28 (1803—09—28) Paris, France
Қайтыс болғаны:	1870 ж. қыркүйектің 23 (66 жаста) Cannes, France
Елеулі шығармасы(лары):	La Vénus d'Ille (1837) Carmen (1845)

Проспер Мерименің өмірі мен шығармашылық жолы

Мериме Парижде 1803 жылы 28 қыркүйекте суретшілердің отбасында дүниеге келіп, бала кезінен өнер атмосферасында тәрбиеленген. Просперді сегіз жасынан Париждегі император лицейіне оқуға берді. Мұнда Мериме латын тілін жақсы меңгергенімен, орташа оқитын оқушылардың бірі болды. Жалпы Леонор Мериме өз баласының адвокат болуын қалаған. Оған Проспер де қарсы келмей, төрт жыл бойы Сарбоннадағы заң факультетінде оқығанымен, заңгер болған жоқ. Керісінше, бар ынта-ықыласымен сөз өнеріне, әдебиетке қызықты. Өз білімін толықтыру мақсатында философия, грек, орыс, испан тілін, ағылшын әдебиетін меңгерді. Каникул күндерінде ол Куломьеде болып, осында өзінің «Кромвель» шығармасын жазады.

1825 жылдың мамыр айында «Клара Газюльдің театры» деп аталатын алғашқы еңбегі жарық көрді. Мериме әдебиетке осы аталған жинақпен келді. 1827 жылы прозалық балладалар жинағы (29 баллада енген) «Гюзланы» шығарады. Мериме мұны славян халықтарының арасынан, яғни Далмация, Босния, Герцеговина, Хорватиядан жиналған дүниелер деп түсіндіреді. Ал шындығында Мериме оларды өзі жазған. Мұны, тіпті білгір зерттеушілердің өзі ажырата алмай, оны түпнұсқа деп таниды. Мериме балладаларының кейіпкерлері – крестьяндар, ырымшыл, сенгіш, надан, білімсіз адамдар болды. Мерименің 20-жылдары жазған дүниелеріне ХУ ғасырдағы шаруалар көтерілісіне қатысты «Жакерия» (1828) атты тарихи романы, сонымен қатар, «Таманго», «Матео Фальконе» новеллалары жатады. Екі тарихи романы «Жакерия» мен «ІХ Карл дәуірінің шежіресін» Мериме Вальтер Скоттың тарихи романдарын оқып, оған тамсану, таңдану барысында жазған еді. 1829 жылы ХУІ ғасырда өткен діни соғысқа байланысты «ІХ Карл дәуірінің шежіресі» атты тарихи романын жазады. Адамзат мәселесі 30-40 жылдардағы Мериме новеллаларының ең басты тақырыбы болды. Осы жылдары автордың «Этрусстық құмырасы» (1830), «Федериго», «Қайталанған қате» (1833) атты новеллалары, «Тарихи және әдеби портреттер» (1833) деп аталатын бірнеше әдеби портреттері, «Венера Илльская» (1837) атты новелласы жазылды. 1837 жылы Мериме тарихи ескерткіштерді қорғау комиссиясының вице-президенті болып сайланады да, осы қызметті 20 жыл атқарады. Оның өнер тарихына қатысты маңызды еңбектері: «У-ХУІІ ғасырдағы сәулет өнері», «Франция ескерткіштері туралы», «Англияның әсем өнері» деп аталды. Бұл туындылар 1850 жылдары жарық көрді. Мериме еңбектерінің ішінде орыс әдебиетіне қатыстылары ерекше назар аударады. Ол орыс әдебиетін ұзақ уақыт бойы зерттеген, оның көптеген орыс достары болған. Орыс тілін жетік білгені соншалық, 1849 жылдардан бастап орыс жазушыларының шығармаларын аударумен айналысты. Соның ішінде, Пушкиннің «Мәтке әйел», «Сығандар», «Гусар» шығармаларын, Гогольдің «Ревизорын», «Өлі жандарынан» үзінділерін, Тургеневтің «Елестер», «Ит», «Петушков», «Түсініксіз оқиға» атты әңгімелерін аударып, француз әдебиетінің игілігіне айналдырды. Проспер орыс әдебиетіне қатысты сыни еңбектер де жазды: «Николай Гоголь» (1851), «Александр Пушкин» (1869), «Иван Тургенев» (1863). Сонымен бірге, «Әкелер мен балалар» романының французша аудармасына кіріспе сөз жазды. Мериме Пушкин поэзиясын терең түсініп, оның сұлулығын жоғары бағаласа, Пушкин де өз мүмкіндігінше Мериме шығармаларын орыс тілінде сөйлеткен. Атап айтсақ, «Патшаның елесі», «Янко Марнавич», «Ұлы Зеницадағы ұрыс», «Федор мен Елена», «Венециядағы Влах», «Гайдук Хризич», «Жоқтау өлең», «Марко Якубович», «Бонапарт пен черногорлықтар», «Қансорғыш», «Жылқы» балладаларын аударған. Мерименің бұл аталған прозаларын Пушкин өлең түрінде аударған. Францияны орыс әдебиетімен алғаш таныстырған да Мериме болды. Ол орыс тілін өте жоғары бағалаған. Орыс тілін еуропа тілдерінің ішіндегі ең бай тіл (грек тілінен кейін) деп білді. Мериме 1862 жылы «Орыс әдеби шығармасын сүюшілер» қоғамына мүше болып қабылданды. 1853 жылы Мериме сенатор болып сайланады. Ол байлыққа қолы жеткен соң, постты өз атына қалдырып, ақшасынан бас тартады. 1870 жылы 23 қыркүйекте ХІХ ғасырдағы француз әдебиетінің сыншыл реалистерінің бірі, тамаша драматург, көркем прозаның шебері – Проспер Мериме Каннада дүниеден өтеді.