Рабиа әл-Адауийа

Рабиа әл-Адауийа (713/714 - 801) - тақуалар мен соттардың Басра мектебінің көрнекті өкілі.

Ол кедей араб отбасынан шыққан. Белгісіз жағдаймен жастайынан күңдікке саналған. Кейін өзінің риясыз құдайшылдығы мен тақуалық өмір салтының нәтижесінде бостандық алған Рабиа әл-Адауийа адамдардан оқшауланып, өзін тақуалық өмірдің азаптары арқылы сыннан өткізіп, бірнеше жыл өмірін шөл данада өткізген. Содан соң Басраға келіп тұрды. Оның ұстаздары жайлы ешқандай дерек жоқ. Зерттеушілер бірінен соң бірі Хасан әл-Басриді оның шәкірті ретінде атап кеткен. Рабиа әл-Адауийа-ның әріптестері мен шәкірттері қатарына Басрада сопылық дәстүрге орай Рабах б. Әсір, Мәлік б. Динар, Шакик әл-Балхи сияқты тақуалар мен сопыларды, белгілі дәстүр жақтаушысы Суфиан ас-Сауриді жатқызады. Рабиа әл-Адауийаның көз қарастары жайлы оның поэтикалық және қара сөзбен айтқан тым келте пікірлері сопылық авторлардың оның өмірінен келтірген әртүрлі көріністер бойынша ғана тұжырым жасауға болады. Бұларда Рабиа әл-Адауийа Тәңірі үшін жалған дүниенің азғырынды әрекеттеріне жол ашатын қылықтардың барлығынан бас тартып, шын берілген тақуа ретінде дәріптеледі. Рабиа әл-Адауийа басқа тақуалар мен соттардың, солармен қатар өзінің де іс-әрекеттеріне баға бергенде «екіжүзділікке»; «менмендікке» дүниелік кеселдерге бой алдырмау үшін солардың шынайы себептерін ашуға күш салды. Ол қиыншылық біткенді елемей, Тәңірге шын пейілмен берілуді уағыздады, оның ойынша тәңірді сүйіп, құлшылық еткенде адам жұмақтағы жан рақаты үшін немесе тозақ тауқыметінен қорыққандықтарынан емес, өзі үшін сыйынуы керек.

Идеялары

Рабиа әл-Адауийа тақуалар арасында бірінші болып тәңірғе адамның рухани өмірінің әміршікретінде қалтқысыз берілу керектігін ұсынды. Рабиа әл-Адауийаның түсінігінде діни қағидалар мен тақуалық талаптарын орындаған жағдайда ғана адам жаны қажетсіз кеселдер мен құштарлықтардан арылады, оны Тәңірі жолына пәк көңілмен берілуге, «сүйікті» мен оның шапағатын қабылдауға әзірлейді. Рабиа әл-Адауийа өзінің теософиялық көзқарастарын дәлелдеу үшін Құран аяттарына жүгінеді. Рабиа әл-Адауийа идеялары сопылардың өзінен кейінгі ұрпақтары арасына кеңінен тарады және әл-Бистами, әл-Халладж, ибн әл-Фарид, ибн Араби, тағы да басқа көптеген ғұламалардың теософиялық ілімдеріне негіз болды. Сопылардың барлығы да оны қадір тұтты.