Рапсодия

Рапсодия (грек. rhapsodіa — ән айту немесе эпик. поэманы әндетіп тақпақ түрінде айту) — халық жырлары тақырыптарында жазылған музыкалық шығарма. Ол халық әуендері (ән мен би) негізінде, вокалдық немесе аспаптық формада орындалады. Р. Ежелгі Грекияда қыдырма, көшпелі халықтардың эпик. поэма, аңыз-өлеңдер мен поэтик. тақпақтардан үзінділерді әндетіп орындауынан бастау алған. Р-да тақырыптарды баяндау мен өңдеуде еркіндік тән. 19 ғ-дың басында муз. жанр ретінде қайта жаңғырды. Формасы жағынан сонатаға жақын алғашқы Р-ны фортепьяноға арнап В.Томашек жазды (1813). Кейінгі романтик композиторлар бұл жанрды еркін төгілетін шығарма ретінде түсінді. Мәселен Брамстың Р-сы (ор.79 және 119) поэма, лирико-драм. сипатта туған.Ф.Лист Р-мен халық мәтіндеріне негізделген фантазияның негізін қалаған (“19 венгр рапсодиялары”, “Испан рапсодиясы”). Оркестрге арналып, авторлық тақырыптарға құрылған А.Дворжак, Э.Лало, М.Равель, Б.Барток, Дж. Гершвиндердің Р-сы ерекше ұлттық бояуларымен ерекшеленеді. Сондай-ақ басқа композитордың шығарма тақырыбын пайдаланып Р. жазу стилі де кездеседі (С.Рахманиновтың “Паганини темаларына рапсодия”). Кейде топтама формасындағы аспаптық шығарма да (М.Равельдің оркестрге жазған “Испан рапсодиясы”) Р. аталады