Риторикалық сұрау

Риторикалық сұрау(лепті сұрау)-шешендік тәсілге жататын айшықты сөз тіркесі, ойды, сезімді әсерлі ету үшін жауабы өзінен өзі-ақ айқын нәрсені әсерлі леппен, сұрау түрінде айту. Бұл күмәндану, шүбә келтіру мүмкін емес деген айрықша сенімділікті білдіреді. Мысалы:

         Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?
         Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?
         Көкте-бұлт, жерде желмін гулеген,
         Жер еркесі желдің жөнін кім сұрар?

Кейде айшықты шешендік сұрау, жансыз нәрсеге қаратылып айтылып, сұраулы арнау сөз түрінде келеді. Қазақ поэтикасында мұндай үлгіні сұрай арнау деп те атайды. Алайда сөздің негізгі стильдік ерекшелігі, өзгеше мәнділігі сұрау түрінде айтылуына байланысты болады.

Риторикалық сұраулы сөйлемдер көркем әдебиетте жиі қолданылады. 1. Күнде жақсы бола ма, Бір қылығы жаққанға? Оқалы тон тола ма? Ар-ұятты сатқанға? Ойласаңшы, Мағышым, Кімнің гүлі солмайды? (Абай). 2. Халық ұстазынан айрылса, не таппақ? Ел не ел? Жақсысымен ел. Басшысымен болмаған елде елдік бар ма? (М.Әуезов) .

Риторикалық сұрақты білдіретін сөйлемдер баяндауыштардың кері мағынада жұмсалуы арқылы құрылады дедік. Бұл сөйлемдердің құрамында өзіне лайықталып құралған баяндауыштық формалар кездеседі: келді емес пе, келген жоқ емес пе. Өтті емес пе, оқыған жоқ емессің бе – риторикалық тудыратын баяндауыштық формалар. Жедел өткен шақ етістіктің болымсыз түрі -ма, -ме жұрнақтары арқылы жасалады: өтпеді. Риторикалық сұрақты білдіру үшін етістік осы формада да жұмсала алады: Содан бері бір талай жылдар өтпеді ме? Өтті емес пе – оқыған жоқ емес пе деген формалардың құрамындағы емес пе – риторикалық тудыратын элемент .