Рогульник шылымы

Рогульник шылымы - рогульник тұқымдасына жататын біржылдық өсімдік.

Мәртебесі: Қазақстанда сирек кездесетін, саны мен таралу аймағы қысқарып бара жатқан қалдық түр. Бірнеше ұсақ түршелерді бөлісетін құрама түр (қазақстан, зайсан, орыс шылымы). Жайық өзенінің атырауында, Солтүстік Каспийдің таяз жерінде (Еділ-Жайық өзен аралығы) және Зайсан көлінде кездеседі. Біржылдық су өсімдігі, суы жақсы жылитын тоқтау немесе баяу ағатын су қоймаларында өседі. Сабағы су түбіндегіөткен жылғы су жаңғағына бекінеді. Жапырағы екі түрлі: су асты жапырақтары, шаш тәрізді бөліктерге тілімденген; су үсті жапырақтары ромб тәрізді, қалемшелерінің ұзындықтарының әр түрлі болуына байланысты өрнек тәрізді орналасқан. Қалемшелерінің жоғарғы жағы үрленген, яғни ауасы бар ұлпамен толтырылған. Оларды кейде жүзгіш көбіктер деп атайды. Бұл өсімдіктің ең ерекшелігі жемісінде, олар мүйізді еске түсіретін 2 немесе 4 өскіндері бар қатты қабықтан тұрады. Осыдан орысша аты –«рогульник» немесе «шайтан жаңғағы» шыққан. Піскен жемістері үзіліп, су түбіне құлайды. Су түбі балшығында 50 жыл бойы өнгіштігін жоғалтпай сақталады. Жаңғақ ядросының құрамында 50 %-ға дейін крахмал болады, оны адамның ерте уақыттан бері тағам ретінде пайдаланғаны белгілі. Түр Еуразияның орта бөлігінде голоцен дәуірінен бастап жоғала бастаған (шамамен 7 мың жыл бұрын). Қазіргі кезде жекелеген оқшау жерлерде сақталған. Жоғалу себебі –ауа райының өзгеруі, су қоймаларының құрғауы, сол уақыттарда жаппай жинау. Су қоймаларын қорғау, сонымен қатар тіршілік етуіне қолайлы жерлерде мәдени түрде өсіру ұсынылады.

Дереккөздер: «Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы» Қызыл кітап беттерінен. А.А.Иващенко. Алматы 2006 жыл