Саговниктер

Саговниктер (Cycadopsida) , цикадалар- жалаңаш тұқымды ағаштардың бір класы.

Ботаникалық сипаттамасы

Көптеген түрлері діңінің пішіні тамыр түйнек немесе шомыр тәрізді және біраз жері топырақ астында болады. (мыс., замия, бовения). Кейбір түрінің діңі қарапайым бағана тәрізді, биіктігі 18-20 м, бөрік басында ұзындығы 2,5-3 м қауырсын пішінді, жарғақ тәрізді жапырақтары болады. Бұлар 1-2 жылдан кейін түсіп, қайта шығады. Сабағы бұтақталмаған немесе нашар бұтақтанатын колонна тәрізді немесе түйнек тәрізді жуандаған, кейде топыраққа жартылай көмілген болып келеді (геофилия). Өзегінде крахмал жиналады. Сабақтың жоғарғы ұшы вегетативті бүршікпен аяқталады, оны мәңгі жасыл жапырақтардың тобы қоршап тұрады. Бүршікте жапырақтары папоротниктердегі секілді ұлу тәрізді (улитка) бұралып тұрады. Саговниктердің ұрықтануы әліде сулы ортамен байланысты. Архегонийлері эндоспермнің ойыстау жерінде архегониальды камерада орналасқан. Тозаң өскен кезде сперма түзетін клеткадан 2-4 немесе көптеген көпталшықты үлкен сперматозоидтар пайда болады. Олар архегониальды камераның ішіндегі сұйыққа барып түседі де, біраз уақыт жүзіп жүреді, содан соң барып олардың біреуі жұмыртқа клеткасын ұрықтандырады. Барлық саговниктер қос үйлі, мега- және микроспоралары арқылы көбейеді, желмен тозаңданады.

Таралуы

Саговниктер тропик, субтропикте өседі, 9-10 туысқа бөлінетін 100-ге жуық түрі бар. Саговниктердің дами бастауы палеозой дәуіріндегі тұқымды папоротниктердің азаюы кезінен басталады. Саговниктердің көптеген түрі құрғақ жерде өседі, кейбір түрі көлеңкелі және ылғалды орманда да кездеседі. Саговниктер өсімтал және ұзақ тіршілік ететін, даму тарихы өтеертеден келе жатқан өсімдіктер (анық қалдықтары жоғары триастан белгілі). Саговниктердің кейбір қазба қалдықтары оның ішінде кейбір түрі Қазақстанда да табылған. Саговниктердің пішіні кейбір пальмаға ұқсас болғандықтан кейде саговниктерді саговник пальмалар деп қате атайды. Олар Шығыс Азияның, Австралияның, Африканың және Американың тропикалық және субтропикалық облыстарында кеңінен таралған.

Қолданылған әдебиет

Қазақ Совет энциклопедиясы, 1976 жыл, Алматы,9 том