Садақ ату (спорт)

Садақ ату — мергендік спортының бір түрі. 1900 жылдан бері - жазғы Олимпиада ойындарының тізіміне кірген. Шыдамдылық, жүйке мықтылығы, өткір көз және қуатты қол – осының барлығы садақпен атқанда жеңіске жету үшін қажет. Бүгінгі күні осы спорт түрімен әлемгнің 140 елінде айналысады, ал садақ ату көп күшті қажет ететін, соңғы жебеге дейін жалғасатын жарыс. Садақ ату халықараралық федерациясы (ФИТА) 1931 ж. құрылды.

1980жылы Мәскеуде өткен ХХІІ Олимпиада ойындарындағы садақ атудан жарыс.

Садақ ату адамзат қоғамы дамуының алғашқы кезінен аң аулауда, сондай-ақ оқпен атылатын қарулар шыққанға дейін соғыста кеңінен қолданылған. Садақ тарту башқұрт, қырғыз, бурят, қазақ, т.б. халықтардың жамбы ату, алтын қабақ, теңге ату сияқты ұлттық ойындарында кең таралған.

Қазақстанда садақ тарту спорты 1967 жылдан дами бастады. Қазақстандық В.Шин КСРО командасы құрамында (М-1 жаттығуына) 1986 ж. Еуропа чемпионы болды. А.Кислицин КСРО біріншіліктерінің бірнеше дүркін жеңімпазы және КСРО халықтары 7-спартакиадасының жүлдегері; сонымен бірге КСРО кубогін жеңіп алды (1979 — 81). Ал И.Леонова КСРО біріншілігінің жеңімпазы атанса (1979), 13-ші Азия ойындарының қола жүлдегері (1998) және әлем чемпионатының күміс жүлдегері (1997) болды. С.Мурнов “Буревестник” құрама командасының сапында 1981 ж. КСРО кубогін жеңіп алды және командалық құрамда КСРО біріншілігінің алтын медаліне ие болды. В.Шикарев әлем чемпионы (1989) және күміс жүлдегер (1991) атанып, әлем рекордын жаңартты (1991). Әйелдер командасы 1995 — 96 ж., ерлер командасы 1995 ж. Гран-при жарысында Еуропаның күміс жүлдесіне ие болды. М.Елисеев жастар арасында жабық залда әлем рекордын жаңартты (1999). С.Мартынов (1995) және О.Пилипова (2004) Азия чемпиондары атанды.

Сайыстың мақсаты

Садақ ату жарысы ғимаратта не көшеде болсын әрқилы арақашықтықтарда өткізіледі. Сондай-ақ әртүрлі ату түрлері болады. Нысанаға садақ атуда ойыншылар нысанаға бірнеше жебеден жібереді. Содан кейін нысана жаңа арақашықтыққа жылжытылады, мергендер оған қайтадан жебелер жібереді. Далада садақ атқан кезде мергендер кезекпен қозғала отырып, статикалық (қозғалмайтын) нысаналарға атады, олар кейде аңдар пішінде болулары мүмкін.

Садақ атудан әйелдер үшін нысана 30, 50, 70 м, ерлер үшін 30, 50, 70, 90 м қашықтыққа қойылады. Жарыс бағдарламасына сәйкес мерген 72 жебе тартады. Әр команда құрамында 4 адам болады да, оның үшеуінің нәтижесі есепке алынады. Садақ атудың классикалық және еркін тәсілдері бар. Классикалық түрінде мерген нысанаға бір қырымен, ал еркін тәсілде өзіне қолайлы жағдайда тұрып cадақ атады.

• Мергендер нысанаға жіберу үшін садақты пайдаланады.
• Нысана шеңберлер жиынтығынан тұрады және әр шеңберге әртүрлі ұпайлар саны беріледі.
• Ең көп ұпай санын жинаған ойыншы ұтады.
• Мергендер жарысқа бір кіргенде үш немесе алты жебе атады. Осындай бір кіру «энд» деп аталады. «Эндтер» раундты құрайды. Жарыстарда эндтер саны әртүрлі болуы мүмкін. Спорт кещендерінде өткізілетін матчтарда 20 эндтен болады.
• Мергендер команда бойынша бастайды. Оларға ату үшін шектелген уақыт беріледі.
• Жебе жіберіле салысымен, ойыншылардың ұпайлары санала бастайды.

Қажетті мәлімет

Садақтар бір раундта 36 жебеге дейін жібереді. Жебелер не алюменийден, не көмір графитінен жасалған және қорамсақты барлық мергендер тақып жүреді. Садақ салмағы бойынша берік әрі жеңіл көміртек талшығы және алюмений сияқты материалдардан жасалған.

Садақшының жарағы

Садақшының жарағына кіретін нәрселері: жебе салынған қорамсақ, қолды жебеден сақтайтын жапсырма, садақ тартатын, қолды сақтайтын қолғап немесе саусақ киер.Садақ пен же-бені қолға алмас бұрын тәжірибелі бапкердің басқаруымен міндетті түрде алдын-ала дайындықтан өту қажет.

Нысана

Садақ атуға арналған нысана есілген сабаннан жасалған ортасы жерден 1,3 м биікте тұратын қалқанға немесе тұғырға бекітіледі. Нысанаға бес түрлі қою бояумен боялған дөңгелене сызылған қағаз жапсырылады. Әр шеңбердің сыртқы және ішкі аймағы бар жебенің қай аймаққа тиюі ұпайдың санын білдіреді. Сыртқы аймаққа тисе, 1 ұпай, ішкі аққа тисе, 2 ұпай, тағы сол сияқты, ең ортадағы алты аймаққа тиізген садақшы 10 ұпай алады.Нысананы атуға арналған қазіргі үлкен садақ пен жебенің негізгі бөлшектері.