Салық салуды ұйымдастыру

Caлық салуды ұйымдастыру салықтық қатынастар нысандарының әлементтерін яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды колданудың тәртібі мен әдістерін, іс-әрекетінің тәсілдерін қамтитын салықтың механизмді кұруға және оның жұмыс істеуіне саяды.
Салықтық механизмде өзара байланысты әлементтерден тұратын арнаулы салық нұсқаулығы қолданылады.
Салық салудың негізгі әлементтеріне мыналар жатады: салық кезеңі, салық объекті, салық субъекті, салық салынушы, салық салу бірлігі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, квота, салықпұл, салық жеңілдіктері, төлеу мезгілі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық орғандарының құқықтары мен міндеттіліктері, салықтың төленуін бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін санкциялар, т.б.
Салық кезеңі. Салықтардың және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдердің жекелеген түрлеріне қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған соң салық салу объекті, салық базасы анықталады, бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салық субъекті немесе салық төлеуші - салықты және бюджетке басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда рыноктық механизм арқылы салық ауыртпалығы басқа тұлғаға – салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушы - нақты салық ауыртпалығы (салық жүктемесі) түсетін жеке тұлға, түпкі салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары. Салық объекті. Мүлік пен іс-әрекеттер салық салу объекті және (немесе) салық салуға байланысты объект" болып табылады, олардың болуына байланысты және (немесе) олардың салық төлеушінің салықтық міндеттемесі" туындайды.
Салық көзі салық төленетін табыс болып табылады; бірқатар салықтар бойынша (мысалы, пайдаға салынатын салық) объекті мен көздері дәл келеді; біркатар жағдайларда салық көзі салықты төлеу үшін салық төлеуші сатқан мүліктің бір бөлігі болуы мүмкін.
Салық базасы. Салық базасы – салық салу объектінің кұндық, заттай немесе өзге сипаттамалары, олардың негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады: табысқа салынатын салық. Бұған корпоративтік табыс салығы мен жеке табыс салығы жатады; тауарға салынатын салықтар. Олар қосылған құн салығын, ақциздерді, кеден баждарын кіріктіреді; капаталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлік салығы және басқалар жатады.
Салық өлшемі - есеп-қисап үшін белгіленген салық объектін өлшеу бірлігі (1 теңге, 1 метр, жердің 1 гектары, тауарды өлшеу бірлігі және басқалары). Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі салық салу объектінің немесе салық базасының өлшем бірлігіне салықты және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді есептеу бойынша салықтық міндеттеменің шамасын білдіреді. Ол салық салу нормасын сипаттайды және салық базасының елшем бірлігіне пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді; салық төлеушінің табысына пайыздармен тұлғаланатын мөлшерлеме салық квотасы деп аталады. Салық салу прақтикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлерін ажыратады:
Тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі, табыс көлеміне қарамастан салық салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1 тоннасына, ғаздың 1 текше метріне);
Пайызды мөлшерлемелер.Олардың үш түрі болады: үйлесімді, прогрессивті және регрессивті.
Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Ол салық объектісіне (оның мөлшерін саралаудың есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді. Прогрессивті салық мөлшерлемесі, табыстың артуына карай мөлшерлеменің өсуін қажетсінеді. Нәтижесінде салық телеуші салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де төлейді. Прогрессивті мелшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді;
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Табыстың кемуіне қарай мөлшерлеменің төмендеуін қажетсінеді және табысы көп түлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына ауыртпалық түсіреді.
Салықпұл - субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық режімі - салықтарды және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салықтық міндеттемелерді есептеу кезінде салық төлеуші колданатын салық заңнамасы нормаларының жиынтығы.
Салық жеңілдіктері - заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады: Инвестициялық салық преференциялары - қызмет түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдалануға арналған өндірістік арналымының үймереттері мен ғимараттары, мәшинелер мен жабдықтар құнының шегерімдеріне жатқызу жөніндегі Қазақстан Республикасы заңи тұлғаларының құқығы. Инвестициялық салық префиренциялары карастырылған Преференциялар стандарттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен экономикалық қызмет түрлерінің жалпы классификаторының секциясы қарастырған кызмет түрлері бойынша беріледі;
салық салынбайтын ең төменгі мөлшер (минимум) - салық салудан толық босатылатын салық объектінің ең аз бөлігі:
табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы жандарға, мүгедектерге - халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі каржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат қорғау шараларына жұмсалатын шығындардың сомасынан - пайдаға салынатын салық бойынша және т.б.);
салық салынатын табыстың цүрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы, босату кезіндегі үііға рымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық мөлшерлемесін төмендету. Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және сальіқ бойынша бересіні есептеп шығаруда жатады. Жеңілдік кезеңі - салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-әрекет ететін уақыты. Салық төлеушілер мен салық органдарының қүқықтары мен міндеттілік- тері - билікпен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтар мен басқа міндетті төлемдерді өндіріп алудың (төлетудің) дұрыстығына бақылау жасауды салық төлеушілердің орналасқан жері немесе олардың қызмет орны бойынша мемлекеттік салық службасы жүзеге асырады. Салық органдарының және олардың лауазымды тұлғаларының міндеттері, құзыры, кызметінің тәртібі, салық төлеушілердің құқықтары мен мұдделерін бұзғаны үшін жауапкершілігі мемлекет заңнамасымен айқындалады.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын, төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бүзу ауыртпалығына карай үлестік немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін өткізіп алғаны үшін өсімпұлдар түрінде санкциялар колданылады.